Turkce ISTANBUL Gramer

اسامی در زبان ترکی استانبولی

برخلاف زبان‌هایی مانند آلمانی، اسپانیایی و فرانسوی، در زبان ترکی استانبولی جنسیت وجود ندارد و واژه‌ها مذکر و مونث ندارند. فهمیدن اینکه ضمیر سوم شخص مفرد یا یک اسم مذکر است یا مونث در صورتی که مشخص نشده باشد، امکان تشخیص ندارد. در محیط‌های رسمی و کاری واژه‌های bay و bayan (آقا و خانم) استفاده می‌شود.

در زبان ترکی، حرف تعریف نیز وجود ندارد. در زبان آلمانی، برای مثال، das و die و der حروف تعریف مذکر، مونث و خنثی هستند اما در ترکی چنین چیزی نداریم. حالت مفعول مستقیم (accusative case ) در زبان ترکی یکی از نمونه‌های اسم در حالت معین است.

با اضافه کردن ler یا lar به انتهای اسامی، می‌توان آنها را جمع بست. اگر حرف آخر اسامی حروف صدادار سخت (a, ı, o, u) باشند، پسوند جمع lar- و اگر حروف صدادار نرم (e, i, ö, ü) باشند پسوند ler- به اسامی اضافه می‌شود، مثلا:

Arabalar (ماشین‌ها)

Defterler (دفترها)

این موضوع استثناهایی نیز دارد که بیشتر مربوط به واژه‌هایی است که از زبان‌های دیگر وارد زبان ترکی شده اند.

ساختار اسم

اسم در زبان ترکی به سه دسته ساده، مشتق و مرکب تقسیم‌بندی می‌شود:

• اسم ساده: اسامی ساده از یک بخش معنایی ساخته شده اند، مانند su (آب) و yol (راه).
• اسم مشتق: اسم مشتق از یک جزء بامعنی و یک یا چند جزء دستوری و بی‌معنی درست می‌شود این اسامی در زبان ترکی از طریق پسوند و پیشوندهای مختلف درست می‌شوند، مثلا:

yazı-cı (نویسنده)

• اسامی مرکب: اسامی مرکب به دو شکل درست می‌شوند، یا با ترکیب دو کلمه یک نقش (مثلا دو اسم) یا با ترکیب دو کلمه با نقش‌های مختلف.

اسامی از نظر معنی

اسامی از نظر معنایی به چند دسته تقسیم می‌شوند:

• اسم عام: این نوع اسم شامل تمام افراد یا چیزهای هم‌جنس خودش می‌شود مثلا وقتی می‌گوییم مرغ tavuk منظور همه انواع مرغ است.
• اسم خاص: این نوع اسم بر شخص یا چیز خاص و مشخصی دلالت دارد، مثلا ایران Iran. حرف اول اسامی خاص در زبان ترکی به صورت بزرگ نوشته می‌شود مثلا استانبول Istanbul
• اسم ذات: اسامی ذات به اسم‌هایی گفته می‌شود که می‌شود آنها را با چشم دید و با دست لمس کرد مثلا kafes قفس یا ağaç به معنای درخت.
• اسم معنی: اسامی معنی به اسم‌هایی گفته می‌شود که نمی‌شود آنها را با چشم دید و با دست لمس کرد مثلا عشق aşk.
• اسم جمع: این اسامی علامتی به نشانه جمع بودن ندارند اما از لحاظ معنایی به بیش از یک نفر یا یک چیز دلالت دارند، مثلا ordu سپاه

حالت‌های اسامی در زبان ترکی استانبولی

 زبان ترکی استانبولی، یک اسم می‌تواند شش حالت کلی داشته باشد. در زبان فارسی این حالت‌ها معمولا با حروف اضافه نمایش داده می‌شوند (مثلا مفعول با حرف اضافه را مشخص می‌شود). از جمله زبان‌هایی که اسامی حالت‌های مختلف به خود می‌گیرند زبان ترکی، روسی، آلمانی، فنلاندی و … است. زبان ترکی تنها شش حالت دارد ولی برخی زبان‌ها مانند فنلاندی 15 حالت و مجارستانی 18 حالت دارند! این حالت‌ها با پسوند به وجود می‌آیند. در جدول زیر با حالت‌ها و پسوندهای زبان ترکی آشنا می‌شوید:

جمع	مفرد	نقش در جمله	حالت
Ler-	–	فاعل	اسمی
Leri-	-(y)i	مفعول مستقیم	مفعولی
Lerin-	-(n)in	مضاف الیه	ملکی
Lere-	-(y)e	مفعول غیرمستقیم	مفعولی
Lerde-	-de	قید مکان	مکانی
Lerden-	-den	متمم	مفعول به

حالت اسمی

اگر اسم در نقش فاعل جمله آمده باشد، آنگاه اسم در حالت اسمی ظاهر می‌شود، مثلا:

.Öğretmen onları gördü (معلم آنها را دید.)

.Kedi uyuyor (گربه خوابیده است)

در نقش خطابی نیز اسامی حالت اسمی به خود می‌گیرند (در برخی زبان‌ها مثل لهستانی، این حالت، پسوند خاص خود را دارد)، مثلا:

!Günaydın, anne (صبح بخیر، مامان!)

در زبان ترکی حرف تعریف معین و نامعین وجود ندارد. یکی از حالت‌هایی که می‌توان فهمید اسم معین است یا نامعین، نقش مفعول مستقیم است. اگر این واژه در جمله در حالت اسمی ظاهر شود، نامعین و اگر در حالت مفعولی مستقیم ظاهر شود معین است، به مثال‌ها توجه کنید:

.Kerem kitap aldı (کرم کتاب (نکره) خرید)

.Kerem kitabı aldı (کرم آن کتاب (معرفه) را خرید)

حالت مفعولی مستقیم

پسوند حالت مفعولی مستقیم i- است. اسامی در نقش مفعول مستقیم این پسوند را به خود می‌گیرند. از مهم‌ترین کاربردهای این حالت، معرفه کردن اسامی در زبان ترکی است. به چند مثال توجه کنید:

.Seni seviyorum (دوستت دارم)

.Kerem kitabı aldı (کرم کتابه را خرید)

نکته : زبان ترکی سه ضمیر اشاره دارد: Bu (این)، Şu (آن) و O (آن). اگر در جمله‌ای، یکی از این ضمایر مفعول بودند، باید در حالت مفعولی ظاهر شوند، یعنی:   Bunu aldım. (Bu + (n)u)

(آن را خریدم)

ضمایر اشاره در حالت‌ها مفعولی مستقیم و مفعولی غیر مستقیم

حالت مفعولی غیرمستقیم	حالت مفعولی مستقیم
Burada	Bunu
şurada	Şunu
orada	Onu

توجه : ضمیر اشاره Şu نه دور است و نه نزدیک. چیزی بین این دو ضمیر اشاره است.

حالت اضافی (مضاف و مضاف الیه)

حالت اضافی عمدتا رابطه بین مالک و شی متعلق به او را نشان می‌دهد مثلا Onun kitabı یعنی کتاب او. (n)In و (n)in پسوندهای این حالت هستند. اگر حرف آخر واژه صدادار باشد، چون دو حرف صدادار نمی‌توانند پشت سر هم بیایند، حرف n میانجی بینشان قرار می‌گیرد، مثلا Leyla’nın kitabı یعنی کتاب لیلا.

حالت مفعولی غیرمستقیم

برخی افعال علاوه بر مفعول مستقیم، به مفعول غیرمستقیم نیاز دارند، مانند فعل دادن (چیزی را به کسی دادن). به جمله زیر نگاه کنید:

.Mehmet’e oyuncak ver (عروسک را به محمد بده)

در مثال بالا عروسک مفعول مستقیم و محمد مفعول غیرمستقیم است.

علامت ’ فقط به خاطر این به کار رفته است که Mehmet اسم خاص است.

پسوند حالت مفعولی غیرمستقیم، نقش حرف اضافه «به» را نیز ایفا می‌کند، مثلا Eve می‌شود «به خانه».

.Eve gidiyorum (به خانه می‌روم.)

حالت مکانی

این حالت معادل حرف اضافه «در» در زبان فارسی است. پسوند de/da نشاندهنده این حالت است، مثلا:

.Evde ders çalışıyorum (در خانه درس می‌خوانم.)

.4’te kafede olurum (در ساعت 4 در کافه خواهم بود.)

حالت مفعول به

حال مفعول به در فارسی با حرف اضافه «از» ساخته می‌شود. این حالت مفهوم جهت‌گیری را دارد و نشان می‌دهد فعل به چه جهتی اشاره دارد. این حالت در پاسخ به پرسش‌های نظیر «از کجا»، «از چی» و «از کی» به کار می‌رود، مثلا:

.Marketten geliyor (از مغازه می‌آید.)

ضمایر شخصی در زبان ترکی استانبولی

«ضمیر شخصی» واژه‌ای است که در جمله جایگزین اسم می‌شود یا برای اینکه دوباره آن اسم تکرار نشود یا برای اینکه جمله کوتاه‌تر شود. در این درس می‌خواهیم با کاربرد ضمایر و ساختار دستوری آن در زبان انگلیسی آشنا شویم.

ضمیر فاعلی

ضمیر فاعلی کلمه‌ای است که جانشین اسم فاعل می‌شود. این ضمایر در فارسی دارای معادل هستند (من، تو، او، ما، شما، آنها). در جدول زیر با این ضمایر آشنا می‌شویم:

ضمیر جمع ترکی	فارسی	ضمیر مفرد ترکی	فارسی
biz	ما	ben	من
siz	شما	sen	تو
onlar	آنها	O	او

نکته: به دلیل اینکه در زبان ترکی، به انتهای افعال پسوند می‌چسبد، فعل به تنهایی بازگوکننده شخص و مفرد و جمع بودن هست و در بسیاری از موارد، به خصوص در مکالمات یا گفتار روزمره، ضمیر فاعلی در ابتدای جملات آورده نمی‌شود، مثلا:

Sen güzelsin = Güzelsin (تو زیبایی)

توجه : در زبان ترکی، ضمیر احترام وجود دارد و برای احترام هنگام خطاب به یک فرد از ضمیر siz به معنای شما استفاده می‌کنند.

ضمیر مفعولی

ضمایر شخصی مفعولی جایگزین مفعول جمله می‌شوند. در زبان فارسی این ضمایر معادلی ندارد و ما ضمیر مفعولی را با ترکیب حروف اضافه (معمولا “را” و “به”) با ضمیر می سازیم (به من، برای او …). در زبان ترکی، ضمیر مفعولی با چسباندن پسوند مفعولی به ضمایر فاعلی ساخته می‌شود. یکی از پسوندهای مفعولی معنای را و یکی معنای به می‌دهد. در جدول زیر با این ضمایر آشنا می‌شویم:

ترجمه	ضمیر مفعولی (غیر مستقیم)	ترجمه	ضمیر مفعولی (مستقیم)
به من	bana	من را	beni
به تو	sana	تو را	seni
به او	ona	او را	onu
به ما	bize	ما را	bizi
به شما	size	شما را	sizi
به آنها	onlara	آنها را	onları

ضمایر در حالت مکانی

معادل فارسی این ضمایر در فارسی «نزد من، نزد تو، …» است. حرف اضافه نزد/پیش/دست در ترکی به صورت پسوند به انتهای ضمیر می‌چسبد:

bizde	نزد ما	bende	نزد من
sizde	نزد شما	sende	نزد تو
onlarda	نزد آنها	onda	نزد او

ضمیر در حالت مفعول به

حرف اضافه «از» در زبان ترکی به صورت پسوند به ضمیر می‌چسبد. این حالت در جملات مقایسه‌ای و مفعول به استفاده می‌شود:

bizden	از ما	benden	از من
sizden	از شما	senden	از تو
onlardan	از آنها	ondan	از او

ضمایر ملکی در زبان ترکی استانبولی

ضمایر ملکی در  زبان ترکی دو نوع هستند، ضمایر ملکی شخصی که برای انسان و ضمایر ملکی اشاره‌ای که برای غیرانسان و اشیا به کار می‌رود.

ضمیر ملکی شخصی

ضمیر ملکی شخصی تنها برای انسان به کار می‌رود و قبل از اسم می‌آید. دقت کنید که اسم بعد از این ضمایر باید پسوند ملکی به خود بگیرند. در جدول زیر هم با ضمایر ملکی و هم با پشوندهای ملکی آشنا می‌شویم:

ترجمه	مثال	پسوند ملکی	ضمیر ملکی شخصی
خانه من	Benim evim	-im	benim
خانه تو	Senin evin	-in	senin
خانه او	Onun evi	-i	onun
خانه ما	Bizim evimiz	-imiz	bizim
خانه شما	Sizing evinis	-iniz	sizin
خانه آنها	Onlarin evleri	-leri	onlarin

نکته 1: چون پسوندی که به اسامی متصل می‌شود، خود نشانگر مالکیت است، می‌توان ضمایر ملکی را حذف کرد و تنها اسم را همراه با پسوند ملکی آورد، مثلا : evim

نکته 2: اگر اسم با حرف صدادار تمام شود (مانند araba به معنای ماشین) آن وقت پسوند ملکی که به آن می‌چسبد بدون حرف صدادار می‌آید،  چون دو حرف صدادار نمی‌توانند پشت سر هم بیایند، مثلا:

Benim arabam

Senin araban

نکته 3: اگر اسمی به حرف صدادار ختم شود و پسوند ملکی بخواهد به آن اضافه شود، چون دو حرف صدادار نمی‌توانند پشت سر هم بیایند در حالت سوم شخص مفرد، پسوند ملکی به جای i- به si- تبدیل می‌شود تا بین دو حرف صدادار فاصله بیفتند، مثلا:

Onun arabasi

نکته 4: پسوند ملکی بر اساسا اصل تطابق آوایی چند حالت دارد»:

 برای واژه‌هایی که حرف آخرشان صدادار است، بر اساس اصل تطابق آوایی، ابتدای پسوندها بر اساس حرف آخر واژه‌ها عوض می‌شوند، مثلا برای پسوند miz- اگر آخرین حرف صدادار کلمه a,ı  باشد به  mız، اگر e,i باشد به miz ،  اگر o,u باشد به  muzو اگر ö,ü باشد به müz تبدیل می‌شوند. در جدول زیر ضمایر ملکی و پسوند ملکی به همراه مثالی آورده شده است:

ترجمه	مثال	پسوند ملکی	ضمیر ملکی
ماشین من	Benim arabam	-m	benim
ماشین تو	Senin araban	-n	senin
ماشین او	Onun arabası	-si/-sı/-su/-sü	onun
ماشین ما	Bizim arabamız	-miz/-mız/-muz/-müz	bizim
ماشین شما	Sizin arabanız	-niz/-nız/-nuz/-nüz	sizin
ماشین آنها	Onların arabaları	-leri/-ları	onlarin

توجه: دو حرف صدادار نمی‌توانند پشت سر هم بیایند، به همین دلیل، در زمان سوم شخص مفرد یک s میانجی بین پسوند و واژه قرار گرفته است.

پسوند ملکی برای واژه‌هایی که حرف آخرشان بی‌صدا است:

اگر واژه‌ای که بعد از ضمیر ملکی آمده، مختوم به حرف بی‌صدا باشد، پسوند ملکی به صورت زیر می‌آید. بر اساس اصل تطابق آوایی، ابتدای پسوندها بر اساس حرف آخر واژه‌ها عوض می‌شوند، مثلا برای پسوند imiz- اگر آخرین حرف صدادار کلمه a,ı  باشد به  imız، اگر e,i باشد به imiz ،  اگر o,u باشد به  imuz و اگر ö,ü باشد به imüz تبدیل می‌شوند. در جدول زیر ضمایر ملکی و پسوند ملکی به همراه مثالی آورده شده است:

ترجمه	مثال	پسوند ملکی	ضمیر ملکی
دست من	Benim kolum	-im/-ım/-um/-üm	benim
دست تو	Senin kolun	-in/-ın/-un/-ün	senin
دست او	Onun kolu	-i/-ı/-u/-ü	onun
دست ما	Bizim kolumuz	-imiz/-ımız/-umuz/-ümüz	bizim
دست شما	Sizin kolunuz	-iniz/-ınız/-unuz/-ünüz	sizin
دست آنها	Onların kolları	-leri/-ları	onlarin

ضمیر ملکی اشاره‌ای

این ضمایر ملکی تنها برای غیر انسان و اشیا به کار می‌روند و قبل از اسم می‌آیند. پسوندی که بعد از این اسامی می‌آیند برای اسامی مفرد –i و برای اسامی جمع –leri است. در جدول زیر با این ضمایر و پسوندهای ملکی اسامی آشنا می‌شویم:

ترجمه	مثال	پسوند ملکی	ضمیر ملکی اشاره‌ای
خانه این	bunun evi	-i	bunun
خانه آن	Şunun evi	-i	Şunun
خانه آن	Onun evi	-i	onun
خانه اینها	Bunların evleri	-leri	Bunların
خانه آنها	Şunların evleri	-leri	Şunların
خانه آنها	Onlarin evleri	-leri	onlarin

به چند مثال دیگر توجه کنید:

Evin odası (اتاقِ خانه)

Kedinin yemeği (غذای گربه)

ضمایر انعکاسی در زبان ترکی استانبولی

ضمیر انعکاسی ضمیری است که معمولا به عنوان مفعول جمله به کار می روند زمانی که فاعل و مفعول جمله یکسان باشند. این ضمایر در زبان فارسی به صورت شکل صرف شده از واژه “خود” نوشته می شوند. این ضمایر سه حالت فاعلی، مفعولی و ملکی دارند. در جدول زیر با این ضمایر آشنا می شویم:

خودم	kendim
خودت	kendin
خودش	kendisi
خودمان	kendimiz
خودتان	Kendiniz
خودشان	kendileri

حالت ملکی این ضمایر به این شکل است که بعد از کلمه kendi واژه را با پسوند مالکیت می‌آوریم، مثلا:

kendi kitabım (کتاب خودم)

kendi evimiz (خانه خودمان)

ضمیر متقابل

ضمایر همدیگر و یکدیگر ضمایر متقابل یا دوسویه نامیده می‌شوند. از این ضمایر زمانی استفاده می‌شود که فاعل جمله جمع باشد و فعل جمله مفهوم انجام عمل متقابل را بدهد. این ضمیر مانند ضمیر انعکاسی دارای سه حالت فاعلی، مفعولی و ملکی است. توجه کنید که این ضمیر حالت مفرد ندارد. در ادامه با این ضمایر آشنا می‌شویم:

(birbirimiz (birbirlerimiz – اول شخص جمع

(birbiriniz (birbirleriniz – دوم شخص جمع

birbirleri – سوم شخص جمع

ضمایر اشاره در زبان ترکی استانبولی

ضمایر اشاره در زبان ترکی استانبولی برای اشاره به اشیا به کار می‌رود نه برای افراد. در جدول زیر با این ضمایر آشنا می‌شویم:

ترجمه	مثال	معادل فارسی	ضمیر اشاره
این یک کتاب است.	Bu bir kitap.	این	bu
آن یک کتاب است.	Şu bir kitap.	آن (معادل دقیق در فارسی ندارد؛ چیزی بین این و آن است).	şu
آن یک کتاب است.	O bir kitap.	آن	O
اینها کتاب هستند.	Bunlar kitaplar.	اینها	bunlar
آنها کتاب هستند.	Şunlar kitaplar.	آنها (معادل دقیق در فارسی ندارد؛ چیزی بین اینها و آنها است).	şunlar
آنها کتاب هستند.	Onlar kitaplar.	آنها	onlar

نکته 1: در حالت جمع، بین ضمیر اشاره و پسوند جمع حرف n میانجی آمده تا دو حرف صدادار پشت سر هم نیایند.

نکته 2: این ضمایر اشاره، هرگاه قبل از اسم بیایند، صفت اشاره محسوب می‌شوند.

ضمایر نامعین در زبان ترکی استانبولی

ضمایر نامعین زمانی مورد استفاده قرار می‌گیرند که بخواهیم درباره چیز یا فردی نامشخص و مبهم صحبت کنیم یا اینکه در مورد موضوعی عمومی بدون توجه به فرد یا چیزی خاص صحبت کنیم. در جدول زیر با این ضمایر آشنا می شویم:

her	هر، همه
hiç	هیچ
herhangibir	هیچ
bir	یک
bazı	بعضی
bütün	همه
herşey	همه چیز
birşey	چیزی (مفرد)
birşeyler	چیزهایی (جمع)
hiçbir şey	هیچ چیز
herhangibir şey	هر چیزی
herkes	همه
birisi	یک نفر
birileri	چند نفر
hiç kimse	هیچ کس
herhangi birisi	هر کس
(bunların) hepsi	همه اینها
(onların) hepsi	همه آنها
hepimiz	همه ما
hepimiz	همه شما
(bunların) hiçbiri	هیچ کدام از اینها
(onların) hiçbiri	هیچ کدام از آنها
hiçbirimiz	هیچ کدام از ما
hiçbiriniz	هیچ کدام از شما
(bunların) bazıları	بعضی از اینها
(onların) bazıları	بعضی از آنها
bazılarımız	بعضی از ما
bazılarınız	بعضی از شما

هر کدام از این ضمایر که مفهوم منفی دارد (مانند هیچ کدام، هیچ کس و …) باید در جمله منفی بیایند و ضمایری که مثبت هستند (مانند همه، چیزی، بعضی از ما و …) باید در جملات مثبت بیایند، به مثال‌ها توجه کنید:

.Burada hiçkimse yok (اینجا هیچکس نیست.)

.Herşey yolunda (همه چیز خوب است.)

افعال در زبان ترکی استانبولی

افعال در زبان ترکی استانبولی دارای مشخصه های متفاوتی نسبت به فارسی هستند. در این درس با ساختار افعال در این زبان آشنا می شویم.

مصدر

در زبان فارسی با اضافه کردن –َن به ریشه فعل مصدر ساخته می‌شود، مثلا خوردن، نوشتن. شکل مصدری افعال در زبان ترکی با پسوند –mek/-mak ساخته می‌شوند. در فرهنگ لغت، افعال به صورت مصدری خود آمده اند، مثلا:

Uyumak = uyu + mak (خوابیدن)

Bilmek = bil + mek (دانستن)

نکته : حالت مصدری فعل بدون پسوند، حالت امری فعل نیز هست. اگر از مصدر فعل –mek و –mak را حذف کنیم فعل امری مثبت و اگر تنها k-  را حذف کنیم، فعل امر منفی درست می‌شود، مثلا:

Gelmek (آمدن)

Gel (بیا) / gelme (نیا)

Bakmak (نگاه کردن)

Bak (نگاه کن) / bakma (نگاه نکن)

منفی کردن افعال

برای منفی کردن افعال در زبان ترکی، کافی است پسوند –me/ -ma را به ریشه فعل بچسبانید، مثلا:

Gelmek (آمدن)

Gel- (ریشه فعل آمدن است)

Gel + me = gelme

Gelme + mek = gelmemek (نیامدن)

Yorulmark (خسته شدن)

Yorul + ma + mak (خسته نشدن)

حالت مجهول در زبان ترکی استانبولی

حالت مجهول، جمله‌ای است که کننده کار (فاعل) در آن مشخص نیست. در زبان ترکی استانبولی، با اضافه کردن پسوند مجهول‌ساز به بن فعل می‌توان حالت مجهول را ساخت. بن فعل با حذف کردن پسوندهای mak/mek از مصدر فعل حاصل می‌شود، برای مثال بن فعل yazmak می‌شود yaz.

سه نوع پسوند مجهول‌ساز در زبان ترکی وجود دارد که بر اساس نوع بن فعل هر کدام برای دسته خاصی از افعال به کار می‌روند. برای دسته‌بندی افعال باید به آخرین حرف بن فعل نگاه کرد و دید آیا حرف صدادار است یا بی‌صدا.

حالت اول

حالت اول مربوط به دسته‌ای از افعال می‌شود که حرف آخر بن فعل صدادار باشد. برای مجهول کردن این دسته از افعال کافی است که پسوند n را به بن فعل وصل کنیم. به مصدرهای معلوم و مجهول زیر توجه کنید:

ترجمه	مجهول	ترجمه	معلوم
دیده شدن	izlenmek	دیدن	izlemek
خوانده شدن	okunmak	خواندن	okumak
شسته شدن	yıkanmak	شستن	yıkamak

مثال:

.Ben video izledim (من ویدئو دیدم)

.Video izlendi (ویدئو دیده شد)

.Müezzin ezan okuyacak (موذن اذان خواند)

.Ezan okunacak (اذان خوانده شد)

حالت دوم

حالت دوم مربوط به دسته‌ای از افعال می‌شود که حرف آخر بن فعل حرف /l/ باشد. برای مجهول کردن این دسته از افعال کافی است که به آخرین حرف صدادار بن نگاه کنیم و بر اساس آن یکی از پسوندهای مجهول‌ساز ın/in/un/ün را به بن فعل وصل کنیم. در جدول زیر می‌توانید نحوه تفکیک این پسوندها را ببینید:

ö/ü	o/u	e/i	a/ı	آخرین حرف صدادار بن
-ün	-un	-in	-ın	پسوند

به مصدرهای معلوم و مجهول زیر توجه کنید:

ترجمه	مجهول	ترجمه	معلوم
پیدا شدن	bulunmak	پیدا کردن	bulmak
پاک شدن	silinmek	پاک کردن	Silmek
خریده شدن	satın alınmak	خریدن	satın almak

مثال:

.Ben anahtar buldum (من یک کلید پیدا کردم)

.Anahtar bulundu (یک کلید پیدا شد)

.Onlar bu arabayı satın aldılar (آنها این ماشین را خریدند)

.Bu araba satın alındı (این ماشین خریده شد)

حالت سوم

حالت سوم مربوط به دسته‌ای از افعال می‌شود که حرف آخر بن فعل آنها همه حروف بی‌صدا به غیر از حرف /l/ باشد. برای مجهول کردن این دسته از افعال کافی است که به آخرین حرف صدادار بن نگاه کنیم و بر اساس آن یکی از پسوندهای مجهول‌ساز ıl/il/ul/ül  را به بن فعل وصل کنیم. در جدول زیر می‌توانید نحوه تفکیک این پسوندها را ببینید:

ö/ü	o/u	e/i	a/ı	آخرین حرف صدادار بن
-ül	-ul	-il	-ıl	پسوند

به مصدرهای معلوم و مجهول زیر توجه کنید:

ترجمه	مجهول	ترجمه	معلوم
باز شدن	açılmak	باز کردن	açmak
فراموش شدن	unutulmak	فراموش کردن	unutmak
دوست داشته شدن	beğenilmek	دوست داشتن	beğenmek

مثال:

.Ben pencereyi açtım (من پنجره را باز کردم)

.Pencere açıldı (پنجره باز شد)

.Sen çantayı trende unuttun (تو کیف را در قطار فراموش کردی)

.Çanta trende unutuldu (کیف در قطار فراموش شد)

سوالی کردن در زبان ترکی استانبولی

برای سوالی کردن جملات در زبان ترکی روش های متفاوتی وجود دارد. در این بخش با انواع متفاوتی از روش های سوالی کردن در این زبان آشنا یم شویم.

سوالی کردن فعل بودن

سوالی کردن جملات در زبان ترکی دو حالت دارد: سوالی کردن مثبت و سوالی کردن منفی. سوالی کردن مثبت مانند این است که بپرسیم «من … هستم؟» یا «آنها … هستند؟» و سوالی کردن منفی مانند این است که بپرسیم «من … نیستم؟» یا «آنها … نیستند؟»

سوالی کردن مثبت : برای سوالی کردن نیز باید بعد از فعل بودن پیشوند بیاوریم. پیشوندهایی که برای سوالی کردن مثبت جملات به کار می‌رود mi/mı/mu/mü است. در جدول زیر چهار حالت این پیشوندها در شش حالت صرفی نمایش داده شده اند:

من … هستم؟	Ben … miyim/mıyım/muyum/müyüm?
تو … هستی؟	Sen … misin/mısın/musun/müsün?
او … است؟	O … mi/mı/mu/mü?
ما … هستیم؟	Biz … miyiz/mıyız/muyuz/müyüz?
شما … هستید؟	Siz … misiniz/mısınız/musunuz/müsünüz?
آنها … هستند؟	Onlar …  -ler mi/-lar mı?

مثال:?Siz küçük müsünüz (شما کوچک هستید؟)

?Biz güzel miyiz (ما زیبا هستیم؟)

توجه: در حالت سوم شخص جمع، می‌توان پسوند lar- و ler- را نیاوریم، مثلا دو جمله زیر هر دو درست هستند:

?Onlar mühendisler mi  (آنها مهندس هستند؟)

?Onlar mühendis mi (آنها مهندس هستند؟)

سوالی کردن منفی

برای سوالی کردن منفی جملات، قبل از پیشوند سوالی و فعل بودن، واژه değil را می‌آوریم. جدول صرف عینا مانند جمله مثبت خواهد بود، با این تفاوت که قبل از فعل واژه değil اضافه خواهد شد:

من … نیستم؟	Ben … değil miyim?
تو … نیستی؟	Sen … değil misin?
او … نیست؟	O … değil mi?
ما … نیستیم؟	Biz … değil miyiz?
شما … نیستید؟	Siz … değil misiniz?
آنها … نیستند؟	Onlar … değiller mi?

مثال: ?Biz hasta değil miyiz (ما بیمار نیستیم؟)

سوالی کردن با واژه‌های پرسشی

ابتدا در جدول زیر به واژه‌های پرسشی پرکاربرد در زبان ترکی توجه کنید:

کجا؟	Neresi?	چرا؟	Niye?/ Niçin? /Neden?
در کجا؟	Nerede?	چه؟	Ne?
از کجا؟	Nereden?	کدام	Hangi?
به کجا؟	Nereye?	چند تا؟	Kaç tane?
چه کسی؟	Kim?	چه زمان؟ کی؟	Ne zaman?
چگونه؟	Nasıl?
چند؟	Kaç?
چقدر؟	Ne kadar?

وقتی جمله‌ای با کلمه پرسشی ساخته شود دیگر نیاز نیست پسوند پرسشی هم آورده شود، مثلا:

Bu ne mi? → Bu ne (آن چیست؟)

Otel nerede mi? → Otel nerede (هتل کجاست؟)

فعل بودن در زبان ترکی استانبولی

فعل بودن در زبان ترکی استانبولی فعلی خاص است (که به آن فعل ناقص defective verb می‌گویند) و تنها فعل بی‌قاعده این زبان است و با سایر افعال فرق می‌کند. این فعل در جملاتی به کار برده می‌شود که حالت چیزی/کسی را نشان دهد، مثلا «خانه بزرگ است» و «سفر کوتاه بود». فعل بودن در زبان ترکی فعل Imek است که فعلی ناقص محسوب می‌شود؛ یعنی به صورت پسوند صرف شده و به واژه‌ها می‌چسبد. ریشه این فعل (i-) به دلیل تطابق آوایی به چهار صورت اصلی i و I  و u و ü تبدیل می‌شود. این فعل در زمان حال و گذشته به صورت زیر صرف می‌شود:

جدول صرف فعل بودن (زمان حال)

پسوند	ضمیر	فارسی
-im	Ben	من … هستم.
-sin	Sen	تو … هستی.
بدون پسوند یا dir- (در جملات رسمی)	O	او … است.
-iz	Biz	ما … هستیم.
-siniz	Siz	شما … هستید.
بدون پسوند یا -ler	Onlar	آنها … هستند.

نکته اول: طبق واژه‌ای که قبل از پسوند آمده، این پسوند به چهار حالت در می‌آید، برای مثال در حالت اول شخص مفرد چهار حالت -im/-ım/-um/-üm را به خود می‌گیرد.

نکته دوم : در حالت اول شخص مفرد و جمع، وقتی حرف انتهای واژه، یکی از حروف صدادار باشد، حرف y میانجی بین واژه و پسوند قرار می‌گیرد، مثلا: ben hastayım  (من بیمار هستم.)

نکته سوم : برای حالت سوم شخص جمع، در صورتی که بخواهیم به طور کلی صحبت کنیم و شخص خاصی مدنظر ما نباشد، می‌توانیم پسوند –lar/ -ler را نیاوریم، مثلا: Onlar güzel (آنها زیبایند.)

جدول صرف بودن (زمان گذشته)

پسوند	ترکی	فارسی
-dim	Ben …-dim	من … بودم.
-din	Sen …-din	تو … بودی.
-di	O … -di.	او … بود.
-dik	Biz …-dik.	ما … بودیم.
-diniz	Siz …-diniz.	شما … بودید.
-diler	Onlar …-diler.	آنها … بودند.

نکته اول

در صیغه سوم شخص مفرد و جمع زمان حال، فعل بودن دو حالت دارد. در یک حالت هیچ پسوندی به واژه اضافه نمی‌شود. در حالت دوم پسوند –dir به واژه اضافه می‌شود. اگر دارید در موقعیتی غیررسمی و دوستانه صحبت می‌کنید لازم نیست با پسوند جمله را بسازید. اما اگر در موقعیت رسمی می‌خواهید صحبت کنید یا متنی رسمی (مثلا دایره‌المعارف) بنویسید، باید از پسوند –dir استفاده کنید. این دو حالت در برخی موقعیت‌ها جای همدیگر هم استفاده می‌شوند. به مثال‌های زیر توجه کنید:

.O benim evim (این خانه من است.)

.Örümcek bir hayvandır (عنکبوت یک جانور است.)

نکته دوم

چون فعل بودن برای هر ضمیر فاعلی فرق می‌کند می‌توان جملات را بدون ضمیر ساخت، مانند زبان فارسی که جملاتی نظیر «خسته‌ام» یا «رفته‌اند» جملات درست دستوری محسوب می‌شوند. به خاطر وجود پسوند (شناسه) به راحتی می‎توان ضمیر را شناسایی کرد. به مثال‌ها توجه کنید:

.Güzelim (زیبایم.)

توجه : اگر در مثال بالا ضمیر آورده شود، قصد گوینده تاکید روی فاعل جمله بوده است:

.Ben güzelim (من زیبا هستم.)

افعال گذرا و ناگذر در زبان ترکی استانبولی

فعل گذرا فعلی است که علاوه بر فاعل به مفعول نیاز داشته باشد، مثلا خوردن؛ فعل ناگذر فعلی است که تنها به فاعل نیاز دارد، مانند آمدن. در زبان ترکی می‌توان با اضافه کردن میانوند t به افعال ناگذر آنها را تبدیل به افعال گذرا کنیم، به مثال‌ها توجه کنید:

Anlamak (فهمیدن)

Anlatmak (فهماندن)

başlamak (شروع شدن)

Başlatmak (شروع کردن)

بعضی از افعال هم با اضافه شدن یکی از پسوندهای dir/-dır/-dur/-dür/-tir/-tır/-tur/-tür به بن فعل از ناگذر به گذرا تبدیل می‌شوند، مثلا:

Açmak (باز کردن)

Açtırmak (باز شدن توسط کسی)

Kanmak(قول خوردن)

Kandırmak(گول زدن)

پسوندهای -ir/-ır/-ur/-ür/-er/-ar نیز بعضی از افعال را از ناگذر به گذرا تبدیل می‌کنند، مثلا:

Içmek (نوشیدن)

Içirmek (نوشاندن)

Düşmek (افتادن)

Düşürmek (انداختن)

برخی از افعال هم حالت گذرا و ناگذرشان با هم متفاوت است و استثنا محسوب می‌شوند، مثلا:

Gelmek (آمدن)

Getirmek (آوردن)

Gitmek (رفتن)

Götürmek (بردن)

برخی از افعال با اضافه شدن پسوندهای -it/-ıt/-ut/-üt به بن فعل از ناگذر به گذرا تبدیل می‌شود، مثلا:

Korkmak (ترسیدن)

Korkutmak (ترساندن)

 نکته : بعضی از افعال وقتی از حالت ناگذر به گذرا تبدیل می‌شوند معنایشان کلا عوض می‌شود، مثلا:

Kaçmak (فرار کردن)

Kaçırmak (از دست دادن)

Almak (گرفتن، خریدن)

Aldırmak (اهمیت دادن)

فعل وجهی توانستن در زبان ترکی استانبولی

در زبان ترکی استانبولی، وجه توانستن با پسوندهای abil/ebil درست می‌شود. با توجه به آخرین حرف صدادار بن فعل، یکی از پسوندها  را انتخاب می‌کنیم. این وجه در هر زمانی می‌تواند به کار رود اما معمولا در زمان حال ساده ساخته می‌شود.

حالت مثبت : برای ساختن وجه توانستن در حالت مثبت ابتدا بن فعل را می‌نویسیم. بعد با توجه به آخرین حرف صدادار بن فعل، یکی از پسوندهای توانستن را انتخاب می‌کنیم. اگر آخرین حرف صدادار بن a/ı/o/u بود abil– و اگر e/i/ö/ü بود ebil– را می‌نویسیم. اگر دو حرف صدادار کنار هم قرار گرفتند، یک y میانجی بینشان قرار می‌دهیم. بعد از آن هم پسوند زمان و شناسه را اضافه می‌کنیم.

مثال: Sen yazabilirsin (تو می‌توانی بنویسی)

در جدول زیر می‌توانید مثال‌هایی برای هر شخص ببینید:

من می‌توانم بنویسم	Ben yazabilirim
تو می‌توانی بشنوی	Sen duyabilirsin
او می‌تواند بخواند	O okuyabilir
ما می‌توانیم شنا کنیم	Biz yüzebiliriz
شما می‌توانید نگاه کنید	Siz izleyebilirsiniz
آنها می‌توانند بیایند	Onlar gelebilirler

حالت منفی

برای ساختن حالت منفی وجه توانستن یکی از حروف a/e را قبل از پسوندهای منفی کننده ma/me قرار می‌دهیم و آن را به بن فعل می‌چسبانیم. انتخاب بین از این پسوندها به آخرین حرف صدادار بن فعل بستگی دارد. اگر آخرین حرف صدادار یکی از حروف a/ı/o/u بود ama– و اگر e/i/ö/ü بود eme– را می‌نویسیم. اگر بن فعل با حرف صدادار تمام می‌شد، برای جلوگیری از پشت سرهم آمدن دو حرف صدادار، یک y میانجی بین پسوند و بن قرار می‌دهیم. در آخر هم پسوند زمان و شناسه را به بن فعل اضافه می‌کنیم.

مثال: Sen yazamazsin (تو نمی‌توانی بنویسی)

در جدول زیر می‌توانید مثال‌هایی برای هر شخص ببینید:

من نمی‌توانم بنویسم	Ben yazamam
تو نمی‌توانی بشنوی	Sen duyamazsın
او نمی‌تواند بخواند	O okuyamaz
ما نمی‌توانیم شنا کنیم	Biz yüzemeyiz
شما نمی‌توانید نگاه کنید	Siz izleyemezsiniz
آنها نمی‌توانند بیایند	Onlar gelemezler

منفی کردن در زبان ترکی استانبولی

منفی کردن در زبان ترکی استانبولی با زبان فارسی تفاوت دارد. واژه منفی کننده در ترکی یک پسوند به نام değil است که صرف می‌شود و بعد از واژه‌ها و در انتهای جمله قرار می‌گیرد. مهم‌ترین نکته‌ای که در ساخت جمله منفی باید در نظر بگیرید این است که در این نوع جملات صفت صرف نمی‌شود و به شکل ساده خود می‌آید. ساختار جمله منفی این گونه خواهد بود:

ضمیر + شکل ساده و صرف نشده صفت یا اسم + شکل صرف شده واژه değil

جدول صرف واژه değil

Ben … değilim	من … نیستم.
Sen … değilsin	تو … نیستی.
O … değil	او … نیست.
Biz … değiliz	ما … نیستیم.
Siz … değilsiniz	شما … نیستید.
Onlar … değiller	آنها … نیستند.

در مثال زیر نحوه منفی کردن یک جمله مثبت را می‌بینید:

Ben uzunum (من قدبلندم.)

Ben uzun değilim (من قدبلند نیستم.)

توجه: دقت کنید که صفات در این حالت، یعنی در جملات منفی با فاعل تطابق ندارند و در حالت ساده و صرف نشده می‌آیند:

Sen uzun değilsin (تو قدبلند نیستی.)

نکته : واژه değil به صورت /دِییل/ تلفظ می‌شود.

وجه التزامی در زبان ترکی استانبولی

وجه التزامی برای بیان کارهایی است که در آنها التزام وجود داشته باشد. در فارسی، این وجه را با اضافه کردن ب‍ به ابتدای بن مضارع می‌سازیم، مثلا بروم، بدانم، بخورید و …

حالت مثبت

در حالت مثبت وجه التزامی، بر اساس اصل تطابق آوایی، یکی از پسوندهای زیر را برای ضمایر فاعلی انتخاب می‌کنیم. در جدول زیر با این پسوندها آشنا می‌شوید:

برویم	gidelim	Biz (y)-elim/-alım	بروم	gideyim	Ben (y)-eyim/-ayım
بروید	gidesiniz	Siz (y)-esiniz/-asınız	بروی	gidesin	Sen (y)-esin/-asın
بروند	gideler	Onlar (y)-eler/-alar	برود	gide	O (y)-e/-a

حالت منفی

نخوریم	yemeyelim	Biz –meyelim/-mayalım	نخورم	yemeyeyim	Ben -meyeyim/-mayayım
نخورید	yemeyesiniz	Siz -meyesiniz/-mayasınız	نخوری	yemeyesin	Sen -meyesin/-mayasın
نخورند	yemeyeler	Onlar -meyeler/-mayalar	نخورد	yemeye	O -meye/-maya

سوالی مثبت و منفی

کافی است پس از هر فعل پسوند سوالی mi/mı را بیاوریم، مثلا:

?dinleyeyim mi (گوش بکنم؟)

?kabuletmeyeyim mi (قبول نکنم؟)

فعل بودن در وجه التزامی

فعل بودن در وجه التزامی از فعل olmak ساخته می‌شود.

biz olalım	ben olayım
siz olasınız	sen olasın
onlar olalar	o ola

وجه امری در زبان ترکی استانبولی

وجه امری در زبان فارسی از وجه التزامی درست می‌شود. در زبان ترکی استانبولی، در همه شخص‌ها می‌توان وجه امری ساخت. در فارسی با کلمه بگذار وجه امری برای همه صیغه‌ها درست می‌شود مثلا بگذار بروم، بگذارید بیاید و …

برای دوم شخص مفرد و جمع با اضافه کردن ب‍ به ابتدای بن مضارع وجه امری ساخته می‌شود مثلا بخور، بروید.

در زبان ترکی، پسوندهای وجه امری برای اول شخص مفرد و اول شخص جمع همانند حالت التزامی است.

حالت مثبت

Biz (y) -elim/-alım	Ben (y) -eyim/-ayım
Siz (y) -in/-ın/-un/-ün	Sen ø
Onlar -sinler/-sınlar/-sunlar/-sünler	O -sin/-sın/-sun/-sün

نکته: حالت دوم شخص جمع، علاوه بر پسوندهای -in/-ın/-un/-ün حالت مودبانه نیز دارد و در حالت مودبانه از پسوندهای -iniz/-ınız/-unuz/-ünüz استفاده می‌شود که در ترجمه فارسی می‎توان از واژه لطفا برای معادل سازی استفاده کرد، مثلا:

Kapıyı açın (در را باز کنید)

kapıyı açınız (لطفا در را باز کنید)

حالت منفی

نمانیم	kalmayalım	Biz -meyelim/-mayalım	نمانم	kalmayayım	Ben -meyeyim/-mayayım
نمانید (لطفا نمانید)	Kalmayın (kalmayınız)	Siz -meyin/-mayın (-meyiniz/-mayınız)	نمان	kalma	Sen -me/-ma
نمانند	kalmasınlar	Onlar -mesinler/-masınlar	نمانَد	kalmasın	O -mesin/-masın

سوالی مثبت و منفی :  برای سوالی کردن مافی است بعد از فعل پسوند سوالی mi/mı/mu/mü را بیاوریم، مثلا gideyim mi? (بروم؟) دقت کنید که دوم شخص مفرد و دوم شخص جمع در وجه امری حالت سوالی ندارند.

وجه شرطی در زبان ترکی استانبولی

جملات شرطی در زبان فارسی با “اگر” ساخته می‌شود اما در زبان ترکی استانبولی معمولا از کلمه eğer استفاده نمی‌کنند و به جای آن برای ساختن وجه شرطی از پسوندهای -se/-sa استفاده کرده و آن را به بن فعل متصل می‌کنند. برای بیان آرزو، فرضیه و شرط وجه شرطی به کار می‌رود.

حالت مثبت: در جدول زیر حالت شرطی فعل دانستن bilmek آمده است:

اگر بدانیم	bilsek	اگر بدانم	bilsem
اگر بدانید	bilseniz	اگر بدانی	bilsen
اگر بدانند	bilseler	اگر بداند	bilse

حالت منفی : برای منفی کردن حالت شرطی باید پسوندهای -mese/-masa را به بن فعل اضافه می‌کنیم. در جدول زیر فعل بودن olmak در حالت منفی شرطی منفی آمده است:

اگر نباشید	olmasak	اگر نباشم	olmasam
اگر نباشید	olmasanız	اگر نباشی	olmasan
اگر نباشند	olmasalar	اگر نباشد	olmasa

حالت سوال مثبت و منفی

برای حالت سوالی مثبت و منفی کافی است mi/mı را بعد از فعل مثبت و منفی اضافه کنید، مثلا:

?kalsam mı (اگر بمانم؟)

?gelmesek mi (اگر نیاییم؟)

منفی کردن در زبان ترکی استانبولی

منفی کردن در زبان ترکی استانبولی با زبان فارسی تفاوت دارد. واژه منفی کننده در ترکی یک پسوند به نام değil است که صرف می‌شود و بعد از واژه‌ها و در انتهای جمله قرار می‌گیرد. مهم‌ترین نکته‌ای که در ساخت جمله منفی باید در نظر بگیرید این است که در این نوع جملات صفت صرف نمی‌شود و به شکل ساده خود می‌آید. ساختار جمله منفی این گونه خواهد بود:

ضمیر + شکل ساده و صرف نشده صفت یا اسم + شکل صرف شده واژه değil

جدول صرف واژه değil

Ben … değilim	من … نیستم.
Sen … değilsin	تو … نیستی.
O … değil	او … نیست.
Biz … değiliz	ما … نیستیم.
Siz … değilsiniz	شما … نیستید.
Onlar … değiller	آنها … نیستند.

در مثال زیر نحوه منفی کردن یک جمله مثبت را می‌بینید:

Ben uzunum (من قدبلندم.)

Ben uzun değilim (من قدبلند نیستم.)

توجه : دقت کنید که صفات در این حالت، یعنی در جملات منفی با فاعل تطابق ندارند و در حالت ساده و صرف نشده می‌آیند:

Sen uzun değilsin (تو قدبلند نیستی.)

نکته : واژه değil به صورت /دِییل/ تلفظ می‌شود.

زمان حال ساده در زبان ترکی استانبولی

زمان حال ساده در زبان ترکی، برای اشاره به اعمالی استفاده می‌شود که همواره انجام می‌شوند. این زمان، معادل زمان حال استمراری در زبان فارسی است. این زمان با پسوندی که به انتهای بن فعل متصل می‌شود، درست می‌شود. بن فعل در ترکی با حذف کردن پسوند mak/mek از انتهای مصدر حاصل می‌شود، مثلا بن ماضی مصدر (yazmak (yaz است و بن مصدر (yemek (ye است.

چهار حالت مثبت، منفی، سوالی مثبت و سوالی منفی، هر کدام پسوند خاص خود را دارند.

حال ساده مثبت

زمان حال ساده مثبت با پسوند r- ساخته می‌شود. طبق اصل تطابق آوایی، این پسوند سه حالت به خود می‌گیرد:

• حالت اول: بن فعل‌هایی که آخرین حرفشان حرف صدادار است. بن فعل‌هایی مانند başla، ye، oku (به ترتیب به معنای شروع کرد، خورد، خواند) در زمان حال ساده به انتهایشان پسوند  r- اضافه می‌شود. در حالت اول، ساختار فعل اینگونه خواهد بود: بن فعل + پسوند حال ساده + پسوند شخصی (شناسه). مثال:

Ben yerim (من می‌خورم)

در جدول زیر می‌توانید حالت‌های مختلف این زمان را مطابق اصل تطابق آوایی ببینید:

ö/ü	o/u	e/i	a/ı	آخرین حرف صدادار بن فعل
-rüm	-rum	-rim	-rım	ben
-rsün	-rsun	-rsin	-rsın	sen
-r	-r	-r	-r	O
-rüz	-ruz	-riz	-rız	Biz
-rsünüz	-rsunuz	-rsiniz	-rsınız	Siz
-rler	-rlar	-rler	-rlar	onlar

• حالت دوم: بن فعل‌هایی که آخرین حرفشان بی‌صدا است و یک هجا دارند. طبق اصل تطابق آوایی، بر اساس آخرین حرف صدادار بن فعل پسوند ar/er به انتهای بن اضافه می‌شود و بعد از آن، شناسه شخصی می‌آید. نمونه‌هایی از این بن‌ها yaz، çiz، gül است. مثال:  Ben yazarım (من می‌نویسم)

در جدول زیر می‌توانید حالت‌های مختلف این زمان را مطابق اصل تطابق آوایی ببینید:

e/i/ö/ü	a/ı/o/u	آخرین حرف صدادار بن فعل
-erim	-arım	Ben
-ersin	-arsın	Sen
-er	-ar	O
-eriz	-arız	Biz
-ersiniz	-arsınız	Siz
-erler	-arlar	Onlar

• حالت سوم: بن فعل‌هایی که حرف آخرشان بی‌صدا است و بیش از یک هجا دارند. بن فعل‌هایی مانند kullan و öğren و düşün با اضافه شدن پسوندهای ır/ir/ur/ür به زمان حال ساده تبدیل می‌شوند. مثال:

Ben kullanırım (من استفاده می‌کنم)

در جدول زیر می‌توانید حالت‌های مختلف این زمان را مطابق اصل تطابق آوایی ببینید:

ö/ü	o/u	e/i	a/ı	آخرین حرف صدادار بن فعل
-ürüm	-urum	-irim	-ırım	ben
-ürsün	-ursun	-irsin	-ırsın	sen
-ür	-ur	-ir	-ır	O
-ürüz	-uruz	-iriz	-ırız	Biz
-ürsünüz	-ursunuz	-irsiniz	-ırsınız	Siz
-ürler	-urlar	-irler	-ırlar	onlar

حال ساده منفی :  زمان حال ساده منفی با پسوند maz/mez- ساخته می‌شود. اول شخص مفرد و اول شخص جمع پسوند متفاوتی دارند. مثال: Sen yemezsin (تو نمی‌خوری)

طبق اصل تطابق آوایی، این پسوند به دو حالت صرف می‎شود:

e/i/ö/ü	a/ı/o/u	آخرین حرف صدادار بن فعل
-mem	-mam	Ben
-mezsin	-mazsın	Sen
-mez	-maz	O
-meyiz	-mayız	Biz
-mezsiniz	-mazsınız	Siz
-mezler	-mazlar	Onlar

سوالی مثبت : یکی از راه‌های سوالی کردن زمان حال ساده این است که بعد از پسوند r- فاصله ایجاد کنید. سپس یکی از پسوندهای mı/mi/mu/mü را بر اساس حرف صدادار قبل از r را اضافه می‌کنیم. بعد از آن هم پسوند شخصی (شناسه) را به آن متصل می‌کنیم. برای ضمیر onlar پسوند به r متصل می‌ماند. مثال:  ?Ben yer miyim (آیا من غذا می‌خورم؟)

در جدول زیر می‌توانید حالت‌های مختلف این زمان را مطابق اصل تطابق آوایی ببینید:

ö/ü	o/u	e/i	a/ı	آخرین حرف صدادار بن فعل
müyüm	muyum	miyim	mıyım	ben
müsün	musun	misin	mısın	sen
mü	mu	mi	mı	O
müyüz	muyuz	miyiz	mıyız	Biz
müsünüz	musunuz	misiniz	mısınız	Siz
-ler mi	-lar mı	-ler mi	-lar mı	onlar

سوالی منفی : برای سوالی کردن منفی زمان حال ساده باید بر اساس آخرین حرف صدادار بن فعل پسوند maz/mez را به آن اضافه کنیم. بعد از آن فاصله ایجاد می‎کنیم و یکی از پسوندهای mı/mi را همراه با پسوند شخصی (شناسه) در انتهای فعل می‌آوریم. برای ضمیر onlar پسوند به بن فعل متصل می‌ماند. مثال:  ?Sen yemez misin (آیا غذا نمی‌خوری؟)

در جدول زیر می‌توانید حالت‌های مختلف این زمان را مطابق اصل تطابق آوایی ببینید:

e/i/ö/ü	a/ı/o/u	آخرین حرف صدادار بن فعل
-mez miyim	-maz mıyım	Ben
-mez misin	-maz mısın	Sen
-mez mi	-maz mı	O
-mez miyiz	-maz mıyız	Biz
-mez misiniz	-maz mısınız	Siz
-mezler mi	-mazlar mı	Onlar

زمان حال استمراری در زبان ترکی استانبولی

زمان حال استمراری در زبان ترکی با پسوند yor ساخته می‌شود. این پسوند به بن فعل می‌چسبد و به آن شناسه (پسوند شخصی) اضافه می‌شود. بن فعل با حذف کردن پسوندهای mak/mek از مصدر فعل حاصل می‌شود، برای مثال بن فعل yazmak می‌شود yaz.

چهار حالت مثبت، منفی، سوالی مثبت و سوالی منفی، هر کدام پسوند خاص خود را دارند.

حال استمراری مثبت

برای ساختن حالت مثبت زمان حال استمراری، باید به بن فعل توجه کنیم. اگر آخرین حرف بن فعل حرف صدادار بود، باید آن را حذف کنید. بعد بر اساس آخرین حرف صدادار بن فعل و بر اساس اصل تطابق آوایی، یکی از پسوندهای “ı/i/u/ü” را انتخاب می‌کنیم. بعد از آن پسوند زمان استمراری yor و بعد از آن شناسه (پسوند شخصی) را اضافه می‌کنیم. مثال:  Ben yazıyorum (من می‌نویسم)

در جدول زیر می‌توانید حالت‌های مختلف این زمان را مطابق اصل تطابق آوایی ببینید:

ö/ü	o/u	e/i	a/ı	آخرین حرف صدادار بن فعل
-üyorum	-uyorum	-iyorum	-ıyorum	ben
-üyorsun	-uyorsun	-iyorsun	-ıyorsun	sen
-üyor	-uyor	-iyor	-ıyor	O
-üyoruz	-uyoruz	-iyoruz	-ıyoruz	Biz
-üyorsunuz	-uyorsunuz	-iyorsunuz	-ıyorsunuz	Siz
-üyorlar	-uyorlar	-iyorlar	-ıyorlar	onlar

حال استمراری منفی

برای ساختن حالت منفی زمان حال استمراری باز به سراغ بن فعل می‎رویم، اما برخلاف حالت مثبت، هیچ حرفی از بن را حذف نمی‌کنیم. به بن فعل یکی از پسوندهای mı/mi/mu/mü را بر اساس اصل تطابق آوایی می‌گذاریم. بعد از آن پسوند حال استمراری yor و پسوند شخصی (شناسه) را پشت سر هم می‌آوریم. مثال: Ben yazmıyorum (من نمی‌نویسم)

در جدول زیر می‌توانید حالت‌های مختلف این زمان را مطابق اصل تطابق آوایی ببینید:

ö/ü	o/u	e/i	a/ı	آخرین حرف صدادار بن فعل
-müyorum	-muyorum	-miyorum	-mıyorum	ben
-müyorsun	-muyorsun	-miyorsun	-mıyorsun	sen
-müyor	-muyor	-miyor	-mıyor	O
-müyoruz	-muyoruz	-miyoruz	-mıyoruz	Biz
-müyorsunuz	-muyorsunuz	-miyorsunuz	-mıyorsunuz	Siz
-müyorlar	-muyorlar	-miyorlar	-mıyorlar	onlar

سوالی مثبت

برای سوالی کردن مثبت زمان حال استمراری، فعل را بعد از yor جدا می‌کنیم و mu را قبل از شناسه اضافه می‌کنیم. ضمیر Onlar استثنا است: در این حالت، تنها mı را به انتهای فعل اضافه می‌کنیم. برای اول شخص مفرد و اول شخص جمع، چون دو حرف صدادار نمی‌توانند پشت سر هم بیایند، حرف y میانجی را اضافه می‌کنیم. مثال:?Ben yazıyor muyum (آیا من دارم می‌نویسم؟)

در جدول زیر می‌توانید حالت‌های مختلف این زمان را مطابق اصل تطابق آوایی ببینید:

ö/ü	o/u	e/i	a/ı	آخرین حرف صدادار بن فعل
-üyor muyum	-uyor muyum	-iyor muyum	-ıyor muyum	ben
-üyor musun	-uyor musun	-iyor musun	-ıyor musun	sen
-üyor mu	-uyor mu	-iyor mu	-ıyor mu	O
-üyor muyuz	-uyor muyuz	-iyor muyuz	-ıyor muyuz	Biz
-üyor musunuz	-uyor musunuz	-iyor musunuz	-ıyor musunuz	Siz
-üyorlar mı	-uyorlar mı	-iyorlar mı	-ıyorlar mı	onlar

سوالی منفی : سوالی منفی ساختن مشابه سوالی مثبت ساختن است. فعل منفی را به دو قسمت تقسیم می‌کنیم و بعد از yor واژه mu و شناسه می‌آوریم. Onlar از این قانون پیروی نمی‌کند و تنها به انتهای فعل mı اضافه می‌شود. مثال: ?Ben yazmıyor muyum (آیا من نمی‌نویسم؟)

در جدول زیر می‌توانید حالت‌های مختلف این زمان را مطابق اصل تطابق آوایی ببینید:

ö/ü	o/u	e/i	a/ı	آخرین حرف صدادار بن فعل
-müyor muyum	-muyor muyum	-miyor muyum	-mıyor muyum	ben
-müyor musun	-muyor musun	-miyor musun	-mıyor musun	sen
-müyor mu	-muyor mu	-miyor mu	-mıyor mu	O
-müyor muyuz	-muyor muyuz	-miyor muyuz	-mıyor muyuz	Biz
-müyor musunuz	-muyor musunuz	-miyor musunuz	-mıyor musunuz	Siz
-müyorlar mı	-muyorlar mı	-miyorlar mı	-mıyorlar mı	onlar

زمان حال کامل در زبان ترکی استانبولی

زمان حال کامل یا ماضی نقلی، برای بیان کارهایی است که در گذشته شروع شده و تا کنون خود عمل یا آثار آن باقی مانده است، مثلا رفته‌ام، دیده‌ام و …

در زبان ترکی استانبولی علاوه بر این کاربرد، از این زمان برای بیان نقل قول، بیان روایت و داستانی که از کسی شنیده‌ایم (ولی با چشم خود ندیده‌ایم) و روایت‌های تاریخی و داستانی استفاده می‌شود.

در زبان ترکی دو نوع گذشته ساده داریم:

• گذشته ساده عادی که در مشابه زمان گذشته در فارسی را دارد و زمانی به کار می‌رود که بخواهیم از اتفاقی که در گذشته افتاده و ما از وقوع آن اطمینان داریم صحبت کنیم؛
• گذشته ساده نقلی که زمانی به کار می‌رود که بخواهیم از وقایعی که از واقع شدن‌شان اطمینان نداریم صحبت کنیم و تنها می‌خواهیم نقل قول کنیم. این زمان در فارسی و انگلیسی معادل ندارند و در ترجمه مانند زمان گذشته ساده ترجمه می‌شوند.

فرض کنید از یکی از دوستان‌تان پرسیدید که تابستان کجا مسافرت رفته و او به شما می‌گوید که به ترکیه رفته است. حالا اگر کسی از شما بپرسد دوستتان به کجا سفر کرده شما باید از زمان گذشته ساده نقلی استفاده کنید و بگویید « Arkadaşım Türkiyeye gitmiş»، چون شما تنها شنیده‌اید و از این موضوع اطمینان ندارید.

پسوند مخصوص ساخت این زمان mış/miş/muş/müş است که به بن فعل متصل می‌شود. بن فعل با حذف کردن پسوندهای mak/mek از مصدر فعل حاصل می‌شود، برای مثال بن فعل yazmak می‌شود yaz.

چهار حالت مثبت، منفی، سوالی مثبت و سوالی منفی، هر کدام پسوند خاص خود را دارند.

حالت مثبت : در این حالت، بر اساس آخرین حرف صدادار بن فعل، یکی از پسوندهای mış/miş/muş/müş را به بن وصل می‌کنیم. مثال: Onlar gitmişler (آنها رفتند)

در جدول زیر می‌توانید حالت‌های مختلف این زمان را مطابق اصل تطابق آوایی ببینید:

ö/ü	o/u	e/i	a/ı	آخرین حرف صدادار بن فعل
-müşüm	-muşum	-mişim	-mışım	ben
-müşsün	-muşsun	-mişsin	-mışsın	sen
-müş	-muş	-miş	-mış	O
-müşüz	-muşuz	-mişiz	-mışız	Biz
-müşsünüz	-muşsunuz	-mişsiniz	-mışsınız	Siz
-müşler	-muşlar	-mişler	-mışlar	onlar

حالت منفی : پسوند منفی‌ساز زمان گذشته ma/me است. بر اساس اصل تطابق آوایی، یکی از این پسوندها به انتهای بن فعل متصل می‌شود. بعد از آن، یکی از پسوندهای mış/miş را به فعل اضافه می‌کنیم. در واقع می‌توان گفت به بن افعال یکی از دو پسوندهای mamış/memiş متصل می‌شود. در آخر هم شناسه اضافه می‌شود. مثال: Onlar gitmemişler (آنها نرفتند)

در جدول زیر می‌توانید حالت‌های مختلف این زمان را مطابق اصل تطابق آوایی ببینید:

e/i/ö/ü	a/ı/o/u	آخرین حرف صدادار بن فعل
-memişim	-mamışım	Ben
-memişsin	-mamışsın	Sen
-memiş	-mamış	O
-memişiz	-mamışız	Biz
-memişsiniz	-mamışsınız	Siz
-memişler	-mamışlar	Onlar

سوالی مثبت : برای سوالی کردن فعل مثبت در زمان گذشته، کافی است فعل را بعد از پسوندهای mış/miş/muş/müş یکی از پسوندهای mı/mi/mu/mü را بعد از فعل گذشته بیاوریم. این پسوندها به فعل نمی‌چسبند و با فاصله در ادامه آن می‌آیند. Onlar استثنا است و تنها یکی از پسوندها mı/mi بعد از آن اضافه می‌شود. برای اول شخص مفرد و اول شخص جمع، برای اینکه دو حرف صدادار پشت سر هم نیایند y میانجی بین پسوند و فعل قرار می‌گیرد. مثال: ?Onlar gitmişler mi (آیا رفتند؟)

در جدول زیر می‌توانید حالت‌های مختلف این زمان را مطابق اصل تطابق آوایی ببینید:

ö/ü	o/u	e/i	a/ı	آخرین حرف صدادار بن فعل
-müş müyüm	-muş muyum	-miş miyim	-mış mıyım	ben
-müş müsün	-muş musun	-miş misin	-mış mısın	sen
-müş mü	-muş mu	-miş mi	-mış mı	O
-müş müyüz	-muş muyuz	-miş miyiz	-mış mıyız	Biz
-müş müsünüz	-muş musunuz	-miş misiniz	-mış mısınız	Siz
-müşler mi	-muşlar mı	-mişler mi	-mışlar mı	onlar

سوالی منفی : برای سوال منفی ساختن تنها کافی است که یکی از پسوندهای mı/mi را بعد از فعل با فاصله قرار دهیم. Onlar استثنا است و تنها یکی از پسوندها mı/mi بعد از آن اضافه می‌شود. برای اول شخص مفرد و اول شخص جمع، برای اینکه دو حرف صدادار پشت سر هم نیایند y میانجی بین پسوند و فعل قرار می‌گیرد. مثال:

?Onlar gitmemişler mi (آنها نرفتند؟)

در جدول زیر می‌توانید حالت‌های مختلف این زمان را مطابق اصل تطابق آوایی ببینید:

e/i/ö/ü	a/ı/o/u	آخرین حرف صدادار بن فعل
-memiş miyim	-mamış mıyım	Ben
-memiş misin	-mamış mısın	Sen
-memiş mi	-mamış mı	O
-memiş miyiz	-mamış mıyız	Biz
-memiş misiniz	-mamış mısınız	Siz
-memişler mi	-mamışlar mı	Onlar

گذشته کامل فعل بودن

در حالت مثبت، زمان گذشته ساده فعل بودن به دو صورت ساخته می‌شود: حالت رسمی و قدیمی و حالت امروزی و غیررسمی

حالت قدیمی و رسمی

ما … بوده‌ایم	Biz … imişiz	من … بوده‌ام	Ben … imişim
شما … بوده‌اید	Siz … imişsiniz	تو … بوده‌ای	Sen … imişsin
آنها … بوده‌اند	Onlar … imişler	او … بوده است	O … imiş

حالت امروزی و غیررسمی

ما … بوده‌ایم	Biz (y) -mişiz/-mışız/-muşuz/-müşüz	من … بوده‌ام	Ben (y) -mişim/-mışım/-muşum/-müşüm
شما … بوده‌اید	Siz (y) -mişsiniz/-mışsınız/-muşsunuz/-müşsünüz	تو … بوده‌ای	Sen (y) -mişsin/-mışsın/-muşsun/-müşsün
آنها … بوده‌اند	Onlar (y) -mişler/-mışlar/-muşlar/-müşler	او … بوده است	O (y) -miş/-mış/-muş/-müş

توجه: اگر دو حرف صدادار کنار هم قرار گرفتند، باید y میانجی بین پسوند و بن فعل قرار دهید.

حالت منفی

ما … نبوده‌ایم	Biz … değilmişiz	من … نبوده‌ام	Ben … değilmişim
شما … نبوده‌اید	Siz … değilmişsiniz	تو … نبوده‌ای	Sen … değilmişsin
آنها … نبوده‌اند	Onlar … değilmişler	او … نبوده است	O … değilmiş

حالت سوالی مثبت

ما … بوده‌ایم؟	Biz … miymişiz/mıymışız/muymuşuz/müymüşüz	من … بوده‌ام؟	Ben … miymişim/mıymışım/muymuşum/müymüşüm
شما … بوده‌اید؟	Siz … miymişsiniz/mıymışsınız/muymuşsunuz/müymüşsünüz	تو … بوده‌ای؟	Sen … miymişsin/mıymışsın/muymuşsun/müymüşsün
آنها … بوده‌اند؟	Onlar … miymişler/mıymışlar/muymuşlar/müymüşler	او … بوده است؟	O … miymiş/mıymış/muymuş/müymüş

نکته: برای حالت منفی سوالی، کافی است değil را قبل از فعل بیاورید.

زمان حال کامل استمراری در زبان ترکی استانبولی

حال کامل استمراری یا ماضی نقلی استمراری در زبان فارسی معادل ندارد و ما از این زمان استفاده نمی‎کنیم. این زمان مابین زمان حال کامل و گذشته استمراری است، مثل این که در فارسی بگوییم «می‌رفته‌ام، می‌خریده است». در زبان ترکی، برای نقل قول در زمان گذشته و بیان اعمالی است که در گذشته انجام شده ولی ما آن را ندیده‌ایم و تنها قصد نقل قول آن را داریم.

حالت مثبت : برای ساخت این زمان، ابتدا طبق اصل تطابق آوایی یکی از پسوندهای -i/-ı/-u/-ü به بن فعل اضافه می‌شود. بن فعل با حذف کردن پسوندهای mak/mek از مصدر فعل حاصل می‌شود، برای مثال بن فعل yazmak می‌شود yaz. بعد از آن پسوند استمرار yor و پسوند نقلی muş و در آخر هم پسوند زمان حال و شناسه به بن فعل اضافه می‌شوند.

در جدول زیر، صرف فعل رفتن (gitmek) در زمان حال کامل استمراری آمده است:

می‌رفته‌ایم	gidiyormuşuz	می‌رفته‌ام	gidiyormuşum
می‌رفته‌اید	gidiyormuşsunuz	می‌رفته‌ای	gidiyormuşsun
می‌رفته‌اند	gidiyorlarmış	می‌رفته‌است	gidiyormuş

نکته : در سوم شخص جمع پسوند lar قبل از dı می آید. اگر آخرین حرف بن فعل، یکی از حروف ç/f/h/k/s/ş/t/p بود، حرف d در پسوند به t تبدیل می‌شود (tı/ti/tu/tü).

حالت منفی : برای منفی کردن، کافی است پسوند منفی کننده mi/mı/mu/mü را قبل از پسوند استمراری yor بیاوریم، مثلا dinlemiyormuşum (گوش نمی‌کرده‌ام)

حالت سوالی منفی و مثبت : برای سوالی مثبت و منفی، کافی است بعد از فعل مثبت و منفی پسوند پرسشی muy را به علاوه پسوند نقلی و شناسه بیاورید، مثلا:

?istiyor muymuşum (می‌خواسته‌ام؟)

?anlamıyor muymuşsun (نمی‌فهمیده‌ای؟)

زمان گذشته ساده در زبان ترکی استانبولی

زمان گذشته ساده در زبان ترکی استانبولی کاربردی مشابه زمان گذشته در فارسی را دارد و زمانی به کار می‌رود که بخواهیم از اتفاقی که در گذشته افتاده و ما از وقوع آن اطمینان داریم صحبت کنیم. برای وقایعی که از واقع شدن‌شان اطمینان نداریم و تنها می‌خواهیم نقل قول کنیم از زمان گذشته نقلی استفاده می‌کنیم (به درس مربوط مراجعه کنید.)

پسوندهای dı/di/du/dü با پیوستن به بن فعل، زمان گذشته را می‌سازند. بن فعل با حذف کردن پسوندهای mak/mek از مصدر فعل حاصل می‌شود، برای مثال بن فعل yazmak می‌شود yaz.

چهار حالت مثبت، منفی، سوالی مثبت و سوالی منفی، هر کدام پسوند خاص خود را دارند.

حالت مثبت

برای ساختن حالت مثبت گذشته ساده، به دو حرف خاص در بن فعل توجه می‌کنیم.  ابتدا به آخرین حرف صدادارش نگاه می‌کنیم و بعد از آن به آخرین حرف آن. بر اساس اصل تطابق آوایی، با نگاه کردن به آخرین حرف صدادار بن یکی از پسوندهای dı/di/du/dü را انتخاب می‌کنیم. حالا اگر آخرین حرف بن فعل، یکی از حروف ç/f/h/k/s/ş/t/p بود، حرف d در پسوند به t تبدیل می‌شود (tı/ti/tu/tü). بعد از پسوند هم شناسه را می‌آوریم. مثال:

Ben yazdım (من نوشتم)

در جدول زیر می‌توانید حالت‌های مختلف این زمان را مطابق اصل تطابق آوایی ببینید:

ö/ü	o/u	e/i	a/ı	آخرین حرف صدادار بن فعل
-düm	-dum	-dim	-dım	ben
-dün	-dun	-din	-dın	sen
-dü	-du	-di	-dı	O
-dük	-duk	-dik	-dık	Biz
-dünüz	-dunuz	-diniz	-dınız	Siz
-düler	-dular	-diler	-dılar	onlar

حالت منفی

پسوند منفی‌ساز زمان گذشته ma/me است. بر اساس اصل تطابق آوایی، یکی از این پسوندها به انتهای بن فعل متصل می‌شود. بعد از آن، یکی از پسوندهای dı/di را به فعل اضافه می‌کنیم. در واقع می‌توان گفت به بن افعال یکی از دو پسوندهای madı/medi متصل می‌شود. در آخر هم شناسه اضافه می‌شود. مثال:

Ben yazmadım (من ننوشتم)

در جدول زیر می‌توانید حالت‌های مختلف این زمان را مطابق اصل تطابق آوایی ببینید:

e/i/ö/ü	a/ı/o/u	آخرین حرف صدادار بن فعل
-medim	-madım	Ben
-medin	-madın	Sen
-medi	-madı	O
-medik	-madık	Biz
-mediniz	-madınız	Siz
-mediler	-madılar	Onlar

سوالی مثبت

برای سوالی کردن فعل مثبت در زمان گذشته، کافی است یکی از پسوندهای mı/mi/mu/mü را بعد از فعل گذشته بیاوریم. این پسوندها به فعل نمی‌چسبند و با فاصله در ادامه آن می‌آیند. Onlar استثنا است و تنها یکی از پسوندها mı/mi بعد از آن اضافه می‌شود. مثال:

?Ben yazdım mı (آیا نوشتم؟)

در جدول زیر می‌توانید حالت‌های مختلف این زمان را مطابق اصل تطابق آوایی ببینید:

ö/ü	o/u	e/i	a/ı	آخرین حرف صدادار بن فعل
-düm mü	-dum mu	-dim mi	-dım mı	ben
-dün mü	-dun mu	-din mi	-dın mı	sen
-dü mü	-du mu	-di mi	-dı mı	O
-dük mü	-duk mu	-dik mi	-dık mı	Biz
-dünüz mü	-dunuz mu	-diniz mi	-dınız mı	Siz
-düler mi	-dular mı	-diler mi	-dılar mı	onlar

سوالی منفی

برای سوال منفی ساختن تنها کافی است که یکی از پسوندهای mı/mi را بعد از فعل با فاصله قرار دهیم. مثال:

?Ben yazmadım mı (آیا ننوشتم؟)

در جدول زیر می‌توانید حالت‌های مختلف این زمان را مطابق اصل تطابق آوایی ببینید:

e/i/ö/ü	a/ı/o/u	آخرین حرف صدادار بن فعل
-medim mi	-madım mı	Ben
-medin mi	-madın mı	Sen
-medi mi	-madı mı	O
-medik mi	-madık mı	Biz
-mediniz mi	-madınız mı	Siz
-mediler mi	-madılar mı	Onlar

زمان گذشته کامل در زبان ترکی استانبولی

گذشته کامل یا ماضی بعید در زبان ترکی استانبولی برای بیان اعمالی در گذشته است که پیش از یک فعل گذشته انجام گرفته است، مثلا رفته بود، گفته بودم.

حالت مثبت

در زبان ترکی، برای ساختن این زمان، باید ابتدا به بن فعل پسوندهای -miş/-mış/-muş/-müş را اضافه کنیم (مشابه زمان حال کامل). بن فعل با حذف کردن پسوندهای mak/mek از مصدر فعل حاصل می‌شود، برای مثال بن فعل yazmak می‌شود yaz. بعد از آن باید پسوندهای -ti/-tı/-tu/-tü را به آن بچسبانید. در آخر هم شناسه صرفی می‌آید.

در جدول زیر به صرف فعل آمدن (gelmek) توجه کنید:

آمده بودیم	gelmiştik	آمده بودم	gelmiştim
آمده بودید	gelmiştiniz	آمده بودی	gelmiştin
آمده بودند	gelmiştiler	آمده بود	gelmişti

حالت منفی

برای منفی کردن زمان گذشته کامل از ساختار زیر پیروی کنید:

بن فعل + -memiş/-mamış + -ti/-tı + شناسه

در جدول زیر صرف فعل رفتن در حالت منفی گذشته کامل آمده است:

نرفته بودیم	gitmemiştik	نرفته بود	gitmemiştim
نرفته بودید	gitmemiştiniz	نرفته بودی	gitmemiştin
نرفته بودند	gitmemiştiler	نرفته بود	gitmemişti

سوالی کردن مثبت

برای سوالی مثبت و منفی، کافی است بعد از فعل مثبت و منفی پسوند پرسشی muy را به علاوه پسوند گذشته و شناسه بیاورید، مثلا:

?okumuş muydum (خوانده بودم؟)

?dememiş miydin (نگفته بودی؟)

زمان گذشته استمراری در زبان ترکی استانبولی

زمان گذشته استمراری در زبان ترکی استانبولی برای بیان اعمالی است که در گذشته برای مدتی به طول انجامیده است، مثلا نگاه می‌کرد، می‌کشید.

حالت مثبت

برای ساختن حالت مثبت این فعل باید بن فعل را بشناسیم. بن فعل با حذف کردن پسوندهای mak/mek از مصدر فعل حاصل می‌شود، برای مثال بن فعل yazmak می‌شود yaz. پسوندهای مخصوص این زمان -i/-ı/-u/-ü هستند که بر اساس اصل تطابق آوایی و با توجه به آخرین حرف صدادار بن فعل یکی از این پسوندها به بن وصل می‌شود. بعد از آن پسوند استمرار yor و در آخر پسوند گذشته و شناسه به بن فعل می‌چسبند.

نکته: در سوم شخص جمع پسوند lar قبل از dı می آید. اگر آخرین حرف بن فعل، یکی از حروف ç/f/h/k/s/ş/t/p بود، حرف d در پسوند به t تبدیل می‌شود (tı/ti/tu/tü).

در جدول زیر می‌توانید صرف فعل رفتن (gitmek) در زمان گذشته استمراری را ببینید:

می‌رفتیم	gidiyorduk	می‌رفت	gidiyordum
می‌رفتید	gidiyordunuz	می‌رفتی	gidiyordun
می‌رفتند	gidiyorlardı	می‌رفت	gidiyordu

حالت منفی

برای منفی کردن، کافی است پسوند منفی کننده mi/mı/mu/mü را قبل از پسوند استمراری yor بیاوریم.

نمی‌دانستیم	bilmiyorduk	نمی‌دانستم	bilmiyordum
نمی‌دانستید	bilmiyordunuz	نمی‌دانستی	bilmiyordun
نمی‌دانستند	bilmiyorlardı	نمی‌دانست	bilmiyordu

حالت سوالی

برای سوالی مثبت و منفی، کافی است بعد از فعل مثبت و منفی پسوند پرسشی muy را به علاوه پسوند گذشته و شناسه بیاورید، مثلا:

?anlamıyor muydum (نمی‌فهمیدم؟)

?istiyor muydum (می‌خواستم؟)

زمان آینده در زبان ترکی استانبولی

زمان آینده در زبان ترکی با پسوندهای acak/ecek درست می‌شود. این پسوند به همراه شناسه (پسوند شخصی) به بن فعل می‌چسبند. بن فعل با حذف کردن پسوندهای mak/mek از مصدر فعل حاصل می‌شود، برای مثال بن فعل yazmak می‌شود yaz.

چهار حالت مثبت، منفی، سوالی مثبت و سوالی منفی، هر کدام پسوند خاص خود را دارند.

حالت مثبت

بر اساس آخرین حرف صدادار بن فعل، یکی از پسوندهای acak یا ecek را به بن فعل اضافه می‌کنیم. بعد از آن هم شناسه را به فعل متصل می‌کنیم. اگر بن فعل به حرف صدادار مختوم می‌شد، قبل از پسوند و بن یک y میانجی اضافه می‌کنیم. بر اساس اصل تظابق حروف بی‌صدا، برای اول شخص مفرد و اول شخص جمع، حرف k پسوند به ğ تبدیل می‌شود. مثال: Sen yazacaksın (تو خواهی نوشت)

در جدول زیر می‌توانید حالت‌های مختلف این زمان را مطابق اصل تطابق آوایی ببینید:

e/i/ö/ü	a/ı/o/u	آخرین حرف صدادار بن فعل
-[y]eceğim	-[y]acağım	Ben
-[y]eceksin	-[y]acaksın	Sen
-[y]ecek	-[y]acak	O
-[y]eceğiz	-[y]acağız	Biz
-[y]eceksiniz	-[y]acaksınız	Siz
-[y]ecekler	-[y]acaklar	Onlar

حالت منفی

برای ساخت حالت منفی در آینده، بر اساس آخرین حرف صدادار بن فعل، یکی از پسوندهای me یا ma را به بن فعل اضافه می‌کنیم. بعد از آن acak/ecek را به فعل متصل می‌کنیم. برای اینکه دو حرف صدادار کنار هم قرار نگیرند، قبل از پسوند و بن یک y میانجی اضافه می‌کنیم. برعکس حالت مثبت، در حالت منفی y میانجی همیشه استفاده می‌شود. آخر سر هم شناسه را اضافه می‌کنیم. مثال:

Sen yazmayacaksın (تو نخواهی نوشت)

در جدول زیر می‌توانید حالت‌های مختلف این زمان را مطابق اصل تطابق آوایی ببینید:

e/i/ö/ü	a/ı/o/u	آخرین حرف صدادار بن فعل
-meyeceğim	-mayacağım	Ben
-meyeceksin	-mayacaksın	Sen
-meyecek	-mayacak	O
-meyeceğiz	-mayacağız	Biz
-meyeceksiniz	-mayacaksınız	Siz
-meyecekler	-mayacaklar	Onlar

سوالی مثبت

برای ساختن سوال مثبت، بعد از پسوند آینده acak/ecek فعل را به دو نیم تقسیم می‌کنیم و mı/mi و شناسه را به آن اضافه می‌کنیم. Onlar از این قانون پیروی نمی‌کند و تنها به انتهای فعل mı/mi اضافه می‌شود. برای اول شخص مفرد و اول شخص جمع، برای جلوگیری از پشت سر هم آمدن دو حرف صدادار، حرف میانجی y را بین پسوند و فعل می‌آوریم. مثال:

?Sen yazacak mısın (آیا خواهی نوشت؟)

در جدول زیر می‌توانید حالت‌های مختلف این زمان را مطابق اصل تطابق آوایی ببینید:

e/i/ö/ü	a/ı/o/u	آخرین حرف صدادار بن فعل
-[y]ecek miyim	-[y]acak mıyım	Ben
-[y]ecek misin	-[y]acak mısın	Sen
-[y]ecek mi	-[y]acak mı	O
-[y]ecek miyiz	-[y]acak mıyız	Biz
-[y]ecek misiniz	-[y]acak mısınız	Siz
-[y]ecekler mi	-[y]acaklar mı	Onlar

سوالی منفی

سوال منفی ساختن در زمان آینده مشابه سوال مثبت ساختن در این زمان است. فعل بعد از پسوند mayacak/meyecek به دو نیم تقسیم می‌شود، بعد از آن mı/mi به همراه شناسه در ادامه فعل می‌آیند. Onlar استثنا است و تنها با اضافه کردن mı/mi به انتهای فعل ساخته می‌شود. مثال:

Sen yazmayacak mısın (تو نخواهی نوشت)

در جدول زیر می‌توانید حالت‌های مختلف این زمان را مطابق اصل تطابق آوایی ببینید:

e/i/ö/ü	a/ı/o/u	آخرین حرف صدادار بن فعل
-meyecek miyim	-mayacak mıyım	Ben
-meyecek misin	-mayacak mısın	Sen
-meyecek mi	-mayacak mı	O
-meyecek miyiz	-mayacak mıyız	Biz
-meyecek misiniz	-mayacak mısınız	Siz
-meyecekler mi	-mayacaklar mı	Onlar

زمان آینده فعل بودن

فعل بودن در زمان آینده olmak است که صرف می‌شود:

حالت مثبت

خواهیم بود	olacağız	خواهم بود	olacağım
خواهید بود	olacaksınız	خواهی بود	olacaksın
خواهند بود	olacaklar	خواهد بود	olacak

حالت منفی

نخواهیم بود	olmayacağız	نخواهم بود	olmayacağım
نخواهید بود	olmayacaksınız	نخواهی بود	olmayacaksın
نخواهند بود	olmayacaklar	نخواهد بود	olmayacak

سوالی مثبت

خواهیم بود؟	olacak mıyız?	خواهم بود؟	olacak mıyım?
خواهید بود؟	olacak mısınız?	خواهی بود؟	olacak mısın?
خواهند بود؟	olacaklar mı?	خواهد بود؟	olacak mı?

سوالی منفی

نخواهیم بود؟	olmayacak mıyız?	نخواهم بود؟	olmayacak mıyım?
نخواهید بود؟	olmayacak mısınız?	نخواهی بود؟	olmayacak mısın?
نخواهند بود؟	olmayacaklar mı?	نخواهد بود؟	olmayacak mı?

زمان آینده در گذشته در زبان ترکی استانبولی

زمان آینده در گذشته در زبان ترکی استانبولی را میتوان در فارسی به صورت عبارت «قرار بود …» معادل کرد. کاربرد این فعل بیان اعمالی است که در گذشته برنامه ریزی کرده‌ بودیم که انجام دهیم اما به هر دلیلی آن اتفاق رخ نداده است.

حالت مثبت

برای ساختن این زمان در حالت مثبت، ابتدا باید پسوندهای آینده  -ecek/-acakرا به بن فعل وصل کنیم. بن فعل با حذف کردن پسوندهای mak/mek از مصدر فعل حاصل می‌شود، برای مثال بن فعل yazmak می‌شود yaz. بعد از آن پسوند گذشته -ti/-tı و شناسه به بن فعل اضافه می‌شود.

در جدول زیر، صرف فعل پاک کردن (silmek) در زمان آینده در گذشته آمده است:

قرار بود پاک کنیم	silecektik	قرار بود پاک کنم	silecektim
قرار بود پاک کنید	silecektiniz	قرار بود پاک کنی	silecektin
قرار بود پاک کنند	silecektiler	قرار بود پاک کند	silecekti

حالت منفی

برای منفی کردن این زمان باید پسوند آینده را منفی کنیم یعنی یکی از پسوندهای -meyecek/-mayacak را به بن فعل متصل کنیم. بعد از آن هم پسوندهای گذشته و شناسه به فعل می‌چسبند.

در جدول زیر، صرف فعل تلفن زدن (aramak) در زمان آینده در گذشته در حالت منفی آمده است:

قرار نبود تلفن کنیم	aramayacaktık	قرار نبود تلفن کنم	aramayacaktım
قرار نبود تلفن کنید	aramayacaktınız	قرار نبود تلفن کنی	aramayacaktın
قرار نبود تلفن کنند	aramayacaktılar	قرار نبود تلفن کند	aramayacaktı

سوالی مثبت و منفی

برای سوالی مثبت و منفی، کافی است بعد از فعل مثبت و منفی پسوند پرسشی mi/-mı به علاوه y میانجی و پسوند گذشته و شناسه را بیاورید، مثلا:

?uyuyacak mıydım (قرار بود بخوابم؟)

?bitirmeyecek miydim (قرار نبود تمام کنم؟)

آینده در گذشته نقلی

این زمان مانند زمان آینده در گذشته در زبان فارسی معادل ندارد. از این زمان برای بیان عملی که قرار بود انجام شود استفاده می‌شود. منتها در این زمان ما از وقوع یا عدم وقوع عمل مطمئن نیستیم و تنها داریم چیزی که شنیده‌ایم نقل قول می‎کنیم.

حالت مثبت

برای ساختن این زمان در حالت مثبت، ابتدا باید پسوندهای آینده  -ecek/-acakرا به بن فعل وصل کنیم. بن فعل با حذف کردن پسوندهای mak/mek از مصدر فعل حاصل می‌شود، برای مثال بن فعل yazmak می‌شود yaz. بعد از آن پسوند نقلی miş/-mış و شناسه به بن فعل اضافه می‌شود.

در جدول زیر، صرف فعل صحبت کردن (konuşmak) در زمان آینده در گذشته نقلی آمده است:

قرار بوده صحبت کنیم	konuşacakmışız	قرار بوده صحبت کنم	konuşacakmışım
قرار بوده صحبت کنید	konuşacakmışsınız	قرار بوده صحبت کنی	konuşacakmışsın
قرار بوده صحبت کنند	konuşacaklarmış	قرار بوده صحبت کند	konuşacakmış

حالت منفی

برای منفی کردن این زمان، کافی است پسوند meyecek/-mayacak را به بن فعل متصل کنید و بعد از آن پسوند نقلی و شناسه را بیاورید.

در جدول زیر، صرف فعل گرفتن (tutmak) در زمان آینده در گذشته نقلی در حالت منفی آمده است:

قرار نبود تلفن کنیم	tutmayacakmışız	قرار نبود تلفن کنم	tutmayacakmışım
قرار نبود تلفن کنید	aramayacaktınız	قرار نبود تلفن کنی	tutmayacakmışsın
قرار نبود تلفن کنند	aramayacaktınız	قرار نبود تلفن کند	tutmayacakmış

صفات در زبان ترکی استانبولی

صفت‌ها اسم را توصیف می‌کنند و کیفیت و چگونگی افراد، اشیاء، مکانها و … را بیان می‌کنند. صفت‌ها تنها یک شکل و ساختار دارند یعنی چه برای اسم مفرد چه اسم جمع از یک حالت صفت استفاده می‌کنیم. همه واژه‌هایی که نشاندهنده رنگ، شکل، تعداد، حالت، جنس و … اسامی باشند، صفت محسوب می‌شوند. در زبان ترکی برخلاف زبان فارسی، صفات قبل از اسم می‌آیند. به مثال‌ها نگاه کنید:

Beyaz ev (خانه سفید)

Güzel araba (ماشین زیبا)

صفات در زبان ترکی می‌توانند به عنوان اسم نیز به کار روند. این کاربرد تا حدودی در زبان فارسی نیز رایج است، مثلا می‌گوییم «جوان‌ها پرانرژی هستند» یا «قرمزه گرانتر است». در زبان ترکی نیز مشابه چنین جملاتی ساخته می‌شود:

.Kırmızı pahalı (قرمزه گرانتر است.)

.Gençler daha hareketlidir (جوان ها پرانرژی هستند.)

توجه : توجه کنید که موصوف هیچ پسوندی به خود نمی‌گیرد.

صفت تفضیلی

 پسوند –تر که نشانه صفت تفضیلی در فارسی است در زبان ترکی به صورت پیشوند نمایش داده می‌شود. پیشوند daha معادل –تر در فارسی است، مثلا daha güzel یعنی زیباتر و daha büyük یعنی بزرگتر. به چند مثال توجه کنید:

. Sen daha güzelsin (تو زیباتری.)

نکته: اگر بخواهید چیزی را به صورت منفی مقایسه کنید به جای daha از daha az استفاده کنید. در زبان فارسی این گونه صفات را مقایسه نمی‌کنیم:

daha az hızlı (کمتر سریع)

نکته : اگر بخواهید دو چیز را با هم مقایسه کنید، باید بعد به اسم اول پسوند den/dan به معنای «از» را اضافه کنید، مثلا:

.Ben senden daha zekiyim (من از تو باهوش‌تر هستم.)

نکته : وقتی دو چیز در یک صفت با هم برابر هستند برای مقایسه از ساختار زیر استفاده می‌کنیم:

اسم اول + de + اسم دوم + kadar + صفت

.Beril de Gökçe kadar güzel (بریل به اندازه گوچکه زیبا است.)

.Ben de senin kadar güzelim (من به اندازه تو زیبا هستم.)

توجه : توجه کنید که اگر اسم دوم به صورت ضمیر بیاید باید با پسوند ملکی همراه باشد مانند (benim, senin, bunun, şunun).

صفات عالی

اگر قبل از صفت پیشوند “en” را قرار بدهید آن صفت عالی می‌شود و معنای (ترین) می‌دهد، مانند:

en hızlı (سریع‌ترین)

en yavaş (یواش‌ترین)

وقتی بخواهید در جمله از صفت عالی استفاده کنید باید ابتدا صفت عالی را بیاورید، بعد از آن ضمیر را به صورت ملکی بیاورید، مثلا:

.En güzel benim (من زیباترین هستم.)

.Bu sınıftaki en güzel kız sensin (در این کلاس، تو زیباترین هستی.)

نکته : عدد یک (bir) هم می‌تواند صفت و هم حرف تعریف نامعین باشد. اگر به تعداد اشاره کند، صفت و اگر به نامشخص بودن اسمی اشاره کند حرف تعریف نامعین محسوب می‌شود، به مثال‌ها توجه کنید:

Sınavdan sadece bir öğrenci geçebildi (تنها یک دانش‌آموز می‌تواند در امتحان قبول شود)

در اینجا bir عدد است.

Bir öğrenci daima derslerine çalışmalıdır (یک دانش‌آموز همیشه باید درس‌هایش را بخواند)

در اینجا bir حرف تعریف نامعین است.

قیدها در زبان ترکی استانبولی

قید حالت و کیفیت فعل را نشان می‌دهد. قیدها کاربردهای مختلفی دارند و اولین و مهم‌ترین کاربرد آنها دادن اطلاعات بیشتر درباره “فعل” است، اما علاوه بر فعل گاهی صفات را هم توصیف می‌کنند. در زبان ترکی قیدها بر این اساس به چهار دسته کلی تقسیم می‌شوند: قیدهای زمان، مکان، حالت و تکرار.

بعضی قیدها از طریق اضافه کردن پسوند ce- به صفت درست می‌شوند، مثلا:

Yavaş (آهسته)

Yavaşça (به آهستگی)

این پسوند طبق اصل تطابق آوایی، به خاطر اینکه آخرین حرف صدادار واژه a بوده از ce- به ca- تبدیل شده است. تبدیل c به ç نیز به این دلیل است که اگر واژه‌ای به یکی از حروف f,s,t,k,ç,ş,h,p ختم شود، حرف اول پسوند باید از بین همین حروف انتخاب شود.

با اضافه کردن عبارت bir şekilde به صفت نیز می‌توان قید ساخت، مثلا:

Yavaş bir şekilde = yavaşça

برخی قیدها بدون پسوند هستند و خود کلمه قید محسوب می‌شود، به مثال زیر نگاه کنید:

.Eve çok geç geldi (او خیلی دیر به خانه آمد)

در مثال بالا geç یک قید زمان و به معنای دیر است.

یکی از آسان‌ترین راه‌ها برای تشخیص اینکه واژه قید است یا نه این است که به کلمه بعدش نگاه کنید. اگر کلمه بعد فعل بود، واژه قید است و اگر فعل نبود قید نیست. به مثال‌های زیر توجه کنید:

.Jack güzel bir şarkı söyledi (جک یک آواز خوب خواند.)

در این مثال، بعد از güzel واژه şarkı آمده که اسم است، پس güzel در این جمله صفت است.

.Jack şarkıyı güzel söyledi (جک خوب آواز خواند)

در این جمله، بعد از güzel فعل söyledi آمده، پس güzel قید است.

قیدها از لحاظ ساختار به چهار دسته تقسیم می‌شوند:

• قیدهای تک کلمه‌ای: این قیدها از یک واژه بدون پسوند و پیشوند ساخته شده اند و خود به تنهایی قید محسوب می‌شوند، مثلا:

çok, hemen, geç, daha, fazla

• قیدهای مشتق: این قیدها از اضافه شدن پسوند و پیشوند به افعال یا اسامی درست می‌شوند، مثلا:

kış – ın —-à  kışın (در زمستان)

bir – den —-à birden(ناگهان)

er-ken    —–à erken(زود)

gece-leyin —-à geceleyin(در شب)

an-sız-ın  —–à ansızın(یکدفعه)

• قیدهای مرکب: این قیدها از دو کلمه درست شده اند، مثلا:

bu – gün ———> bugün (امروز)

bir – az  ———> biraz (یک کم، کمی)

ne – asıl ———> Nasıl (چگونه)

ne – için ———> niçin (چرا، برای چه)

akşam – üstü —–>akşamüstü (طرف‌های غروب)

• قیدهای عبارتی: این قیدها از دو یا چند واژه تشکیل شده‌اند و با هم به عنوان یک واحد زبانی نقش قید را ایفا می‌کنند، مثلا:
• pek az (خیلی کم)
• bir hayli (خیلی زیاد)
• ikide bir(مدام)
• tek tek (یکی یکی)

جایگاه قیدها

جایگاه قیدها در جمله معمولا در ابتدای جمله است، به دو مثال زیر توجه کنید:

Bazen kitap okurum (بعضی اوقات کتاب می‌خوانم)

Asla sigara içmeyeceğim (اصلا سیگار نمی‌کشم)

جدول قیدهای زمانی پرکاربرد

ترجمه	قید	ترجمه	قید	ترجمه	قید	ترجمه	قید
دیشب	dün gece	فردا	yarın	اواخر	son zamanlarda	هنوز	henüz
امشب	bu gece	امروز	bugün	اخیرا، به تازگی	Yakın zamanda	هنوز	hala
بعدا	Sonra	دیروز	dün	قبلا	zaten	بلافاصله	hemen
حالا	şimdi	امروز صبح	bu sabah	هفته بعد	Gelecek hafta	به زودی	yakında

جدول قیدهای مکان پرکاربرد

ترجمه	قید
اینجا	burada
آنجا	orada
همه جا	her yerde
هیچ جا	herhangi bir yerde

جدول قیدهای حالت پرکاربرد

ترجمه	قید	ترجمه	قید
خیلی	çok	به دقت	dikkatlice
واقعا	Gerçekten	به تنهایی	tek başına
به آهستگی	Yavaşça	به سرعت	Hızlı
با هم	birlikte	تقریبا	neredeyse

جدول قیدهای تکرار پرکاربرد

ترجمه	قید
همیشه	her zaman
بعضی اوقات	bazen
به ندرت	nadiren
اصلا	asla

حروف اضافه در زبان ترکی استانبولی

جایگاه حروف اضافه در زبان ترکی با فارسی و انگلیسی متفاوت است. حروف اضافه در این زبان، یا به صورت پسوند به انتهای واژه می‌چسبند، یا به صورت یک واژه بعد از اسم قرار می‌گیرند. پسوندهای حرف اضافه‌ای در زبان ترکی هر کدام یک حالت دستوری می‌سازند که به آنها case گفته می‌شود. مثلا حرف اضافه «به» و «از» به صورت دو پسوند و دو حالت دستوری به اسامی متصل می‌شود، مثلا:

Eve (به خانه)

Evde (در خانه)

Evden (از خانه)

برای آشنایی بیشتر با این پسوندهای حرف اضافه‌ای دستوری به بخش حالت‌های دستوری مراجعه کنید.

در ادامه با چند حرف اضافه زبان ترکی آشنا می‌شویم. جایگاه این حرفو اضافه بعد از اسم است:

içinde, içerisinde	داخل، درون
üzere, nezdinde, içerisinde	در، داخل، نزد
üstünde	روی
Yan	کنار
Yanında	کنار، پهلوی، نزدیک
Alt	زیر
Arası	بین

Kalem masanın üzerinde (مداد روی میز است)

Kedi kutunun içinde (گربه داخل جعبه است)

پسوندهای مهم 1 در زبان ترکی استانبولی

اصلی‌ترین ویژگی زبان ترکی، چسبانشی بودن آن است؛ به این معنی که بسیاری از حالت‌ها با وسیله پسوندها بیان می‌شوند. زبان ترکی از این لحاظ با زبان فارسی متفاوت است. به همین خاطر فارسی‌زبان‌ها باید توجه و تمرکز بیشتری روی پسوندها داشته باشند. بسیاری از حروف اضافه مانند از، در، به، برای و … که در فارسی قبل از اسامی می‌آید در زبان ترکی به صورت پسوند به انتهای واژه‌ها می‌چسبند، مثلا عبارت «در خانه» به ترکی می‌شود «خانه در». حالت‌های ملکی، مقایسه‎ای، ساختن اسم از فعل، ساختن صفت از فعل و… همگی با پسوند انجام می‌شوند.

پسوند جمع

وقتی پسوندهای ler- یا lar- به حرف آخر اسامی مفرد بچسبند، اسامی جمع می‌شوند. اگر حرف آخر اسامی حروف صدادار سخت (a, ı, o, u) باشند، پسوند جمع lar- و اگر حروف صدادار نرم (e, i, ö, ü) باشند پسوند ler- به اسامی اضافه می‌شود، مثلا:

Arabalar (ماشین‌ها)

Defterler (دفترها)

این موضوع استثناهایی نیز دارد که بیشتر مربوط به واژه‌هایی است که از زبان‌های دیگر وارد زبان ترکی شده اند.

پسوند پرسشی

این پسوند بر اساس اصل تطابق آوایی، چهار صورت متفاوت دارد: mi/mı/mu/mü

اگر آخرین حرف صدادار کلمه a,ı  باشد به  mı، اگر e,i باشد به mi ،  اگر o,u باشد به  muو اگر ö,ü باشد به mü تبدیل می‌شود.

?Ali doktor mu (علی دکتر است؟)

?Gözlük mü  (عینک هستند؟)

پسوند مفعولی

حرف اضافه «را» در زبان ترکی به صورت پسوند -i/-ı/-u/-ü/ بعد از اسامی می‌آید. پسوند –ı زمانی می‌آید که آخرین حرف صدادار واژه a, ı باشد. پسوند –i زمانی به کار می‌رود که آخرین حرف صدادار واژه e, i باشد. اگر آخرین حرف صدادار واژه o, u باشد پسوند u- و اگر ö, ü باشد پسوند ü استفاده می‌شود.

اگر آخرین حرف واژه صدادار بود باید y میانجی بین پسوند و واژه قرار بگیرد تا دو حرف صدادار پشت سر هم نیایند، مثلا:

Evi (خانه را)

Arabayı (ماشین را)

Kolu (دست را)

نکته : پسوند مفعولی اگر به ضمایر شخصی وصل شود، معنای کسی را می‌دهد. به جدول زیر توجه کنید:

من را	Beni
تو را	Seni
او را	Onu
ما را	Bizi
شما را	Sizi
آنها را	Onları

!Seni seviyorum (تو را دوست دارم!)

.Onu istemiyorum (او را نمی‌خواهم.)

پسوند مکانی به معنای «در»

در زبان ترکی حرف اضافه قبل از اسامی نمی‌آید بلکه به شکل پسوند به انتهای واژه می‌چسبد. حرف اضافه «در» در زبان ترکی da/de است. طبق اصل تطابق آوایی اگر واژه‌ای به صدای بی‌واک ختم شود، پسوند مکانش نیز باید با حرف بی‌واک شروع شود، بنابراین برای این واژه‌ها پسوند به شکل te/ta در می‌آید، مثلا:

Evde (در خانه)

Arabada (در ماشین)

Cepte (در جیب)

Parkta (در پارک)

نکته 1: این موضوع استثناهایی نیز دارد و واژه‌هایی که از زبان‌های دیگر وارد ترکی شده‌اند ممکن است این قوانین را زیرپا بگذارند.

نکته 2: پسوند مکانی da/de اگر به ضمایر شخصی وصل شود، معنای پیش کسی یا در دست کسی بودن می‌دهد. ابتدا به جدول زیر توجه کنید:

پیش من، دست من، نزد من	Bende
پیش تو، دست تو	Sende
پیش او، دست او	Onda
پیش ما، دست ما	Bizde
پیش شما، دست شما	Sizde
پیش آنها، دست آنها	Onlarda

مثال:

?Kitap kimde (کتاب دست کیست؟)

.Kitap bende (کتاب دست من است.)

.Sizde hiç para yok (نزد شما هیچ پولی نیست.)

توجه : هر گاه به ضمیر سوم شخص مفرد (o) پسوندی اضافه شود، حرف n میانجی بین‌شان قرار می‌گیرد تا دو حرف صدادار پشت سر هم نیایند.

پسوند den/-dan به معنای «از»

حرف اضافه «از» در زبان ترکی به عنوان پسوند به انتهای واژه می‌چسبد. طبق اصل تطابق آوایی اگر واژه‌ای به صدای بی‌واک ختم شود، پسوند نیز باید با حرف بی‌واک شروع شود، بنابراین برای این واژه‌ها پسوند «از» به شکل -ten/-tan در می‌آید، مثلا:

Buradan (از اینجا)

?Nereden (از کجا؟)

Evden (از خانه)

Sabahtan (از صبح)

نکته :ئ پسوند den/-dan اگر به ضمایر شخصی وصل شود، معنای از کسی می‌دهد. به جدول زیر توجه کنید:

از من	Benden
از تو	Senden
از او	Ondan
از ما	Bizden
از شما	Sizden
از آنها	Onlardan

به چند مثال توجه کنید:

.Ondan hoşlanıyorum (از او خوشم می‌آید.)

.Sizden nefret ederim (از شما نفرت دارم.)

پسوند همراهی به معنای «با»

این پسوند دو حالت رسمی و محاوره‌ای دارد. پسوند ile حالت رسمی و قدیمی‌تر آن و پسوندهای -le/-la/ حالت محاوره‌ای و امروزی آن است. پسوند le- زمانی به واژه می‌چسبد که آخرین حرف صدادار واژه حرف صدادار سخت (a, ı, o, u) باشد. پسوند la-  زمانی به کار می‌رود که آخرین حرف صدادار واژه نرم (e, i, ö, ü) باشد. اگر آخرین حرف واژه حرف صدادار بود y میانجی بین پسوند و واژه قرار می‌گیرد تا دو حرف صدادار پشت سر هم نیاید، به مثال‌ها توجه کنید:

Uçakla (با هواپیما)

Metroyla (با مترو)

نکته : پسوند همراهی اگر به ضمایر شخصی وصل شود، معنای با کسی می‌دهد. به جدول زیر توجه کنید:

حالت غیررسمی  و محاوره‌ای	حالت رسمی و قدیمی‌تر	ضمیر فاعلی + پسوند همراهی
benle	benimle	با من
senle	seninle	با تو
onla	onunla	با او
bizle	bizimle	با ما
sizinle	sizinle	با شما
onlarla	onlarla	با آنها

نکته : اگر پسوند همراهی بین دو اسم بیاید در مفهوم «و» به کار می‌رود، مثلا:

.Benle sen gideriz (من و تو می‌رویم.)

پسوند -e/-a/ به معنای «به»

پسوند -e/-a/ به معنای به، به طرف، به سمت است. اگر آخرین حرف صدادار واژه‌ای که قبل از این پسوند بیاید سخت (a, ı, o, u) باشد پسوند –a و اگر حرف صدادار نرم (e, i, ö, ü) باشد پسوند e-  می‌آید. اگر حرف آخر واژه صدادار باشد y میانجی بین واژه و پسوند قرار می‌گیرد تا دو حرف صدادار پشت سر هم نیایند، مثلا:

Eve (به خانه)

Arabaya (به ماشین)

Parka (به سمت پارک)

?Nereye (به کجا)

نکته : پسوند -e/-a/ اگر به ضمایر شخصی وصل شود، معنای به کسی می‌دهد. کاربرد این پسوند با کاربرد حرف اضافه «به» در زبان فارسی متفاوت است. مثلا در فارسی می‌گوییم «از من بپرس» اما در زبان ترکی می‌گویند «به من بپرس». «از من بپرس» در زبان ترکی مفهوم دیگری دارد و به معنای «حال من را بپرس، جویای احوال من بشو» به کار می‌رود. به جدول زیر توجه کنید:

به من	Bana
به تو	Sana
به او	Ona
به ما	Bize
به شما	Size
به آنها	Onlara

توجه

در اول شخص و دوم شخص مفرد اتصال پسوند به ضمیر بی‌قاعده است و باید آن را حفظ کنید، مثال:

.Bana sor (از من سوال کن.)

پسوند فاصله به معنای «تا»

پسوند  -e/-a/ kadar به معنای تا است. اگر آخرین حرف صدادار واژه‌ای که قبل از این پسوند بیاید سخت (a, ı, o, u) باشد پسوند –a و اگر حرف صدادار نرم (e, i, ö, ü) باشد پسوند e-  می‌آید. اگر حرف آخر واژه صدادار باشد y میانجی بین واژه و پسوند قرار می‌گیرد تا دو حرف صدادار پشت سر هم نیایند، مثلا:

Sabaha kadar (تا صبح)

?Nereye kadar (تا کجا؟)

Türkiye’den Almanya’ya kadar (از ترکیه تا آلمان)

نکته

گاهی اوقات در حالت محاوره و غیر رسمی واژه kadar حذف می‎شود، مثلا:

Antalya’dan Adena’ya (از آنتالیا تا آدنا)

پسوندهای مهم 2 در زبان ترکی استانبولی

اصلی‌ترین ویژگی زبان ترکی، چسبانشی بودن آن است؛ به این معنی که بسیاری از حالت‌ها با وسیله پسوندها بیان می‌شوند. زبان ترکی از این لحاظ با زبان فارسی متفاوت است. به همین خاطر فارسی‌زبان‌ها باید توجه و تمرکز بیشتری روی پسوندها داشته باشند. بسیاری از حروف اضافه مانند از، در، به، برای و … که در فارسی قبل از اسامی می‌آید در زبان ترکی به صورت پسوند به انتهای واژه‌ها می‌چسبند، مثلا عبارت «در خانه» به ترکی می‌شود «خانه در». حالت‌های ملکی، مقایسه‎ای، ساختن اسم از فعل، ساختن صفت از فعل و… همگی با پسوند انجام می‌شوند.

پسوند ‎تشبیه gibi

پسوند gibi به معنای «مثل، مانند» است. این پسوند بعد از اسم می‌آید و برای مثال آوردن به کار می‌رود مثلا «مثل شکر شیرین»، به تفاوت ساختار تشبیه در زبان ترکی و فارسی توجه کنید:

فارسی: مانند، مثل + اسم + صفت

ترکی: صفت + مانند، مثل + اسم

فقط ضمایر در این حالت تشبیهی باید پسوند ملکی نیز بگیرند، مثلا:

مثل من	benim gibi
مثل تو	senin gibi
مثل او	onun gibi
مثل ما	bizim gibi
ما شما	sizin gibi
مثل آنها	onların gibi

چند مثال ببینید:

Senin gibi güzel (مثل تو خوشگل)

Amerika gibi büyük (مثل آمریکا بزرگ)

پسوند تشبیه kadar

پسوند kadar به معنای «قدر، اندازه» است و تفاوتش با gibi در این است که می‌توان بعد از آن صفت نیاورد، مثلا:

Babam kadar (به اندازه پدرم)

Dünya kadar (به قدر دنیا)

Bu kadar (این قدر)

O kadar (آنقدر)

پسوند için به معنای «برای»

نحوه استفاده از این پسوند نسبتا ساده است. پسوند için به واژه نمی‌چسبد و با یک فاصله بعد از واژه می‌آید. این پسوند برای همه اسامی تنها یک حالت دارد. به مثال‌های زیر توجه کنید:

Bunun için (برای این)

Parti için (برای مهمانی)

نکته:ضمایر وقتی بخواهند با واژه  içinبیایند باید به ضمایر پسوند ملکی چسباند، در جدول زیر می‌توانید ضمایر با پسوند «برای» را مشاهده کنید:

برای من	Benim için
برای تو	Senin için
برای او	Onun için
برای ما	Bizim için
برای شما	Sizin için
برای آنها	Onlar için

نکته: گاهی پسوند مفعولی -e/-a/ معنای «برای» می‌دهند، مثلا: .Bunu sana aldım (این را برای تو خریدم.)

پسوندهای -den/-dan başka به معنای به جز، به غیر از

حرف اضافه به جز در ترکی به صورت پسوند «-den/-dan başka» می‌آید. طبق اصل تطابق آوایی اگر واژه‌ای به صدای بی‌واک ختم شود، پسوندش نیز باید با حرف بی‌واک شروع شود؛ بنابراین، برای این واژه‌ها پسوند به شکل-ten/-tan başka  در می‌آید، مثلا:

Benden başka (به غیر از من)

Ondan başka (به جز او)

پسوند ملکی

واژه‌هایی که بعد از ضمایر ملکی (به درس ضمایر رجوع کنید) یا اسامی می‌آیند باید مطابق با ضمیر ملکی و شخص پسوندی ملکی داشته باشند.  پسوند ملکی برای واژه‌هایی که حرف آخرشان صدادار است:

بر اساس اصل تطابق آوایی، ابتدای پسوندها بر اساس حرف آخر واژه‌ها عوض می‌شوند، مثلا برای پسوند miz- اگر آخرین حرف صدادار کلمه a,ı  باشد به  mız، اگر e,i باشد به miz ،  اگر o,u باشد به  muzو اگر ö,ü باشد به müz تبدیل می‌شوند. در جدول زیر ضمایر ملکی و پسوند ملکی به همراه مثالی آورده شده است:

ترجمه	مثال	پسوند ملکی	ضمیر ملکی
ماشین من	Benim arabam	-m	benim
ماشین تو	Senin araban	-n	senin
ماشین او	Onun arabası	-si/-sı/-su/-sü	onun
ماشین ما	Bizim arabamız	-miz/-mız/-muz/-müz	bizim
ماشین شما	Sizin arabanız	-niz/-nız/-nuz/-nüz	sizin
ماشین آنها	Onların arabaları	-leri/-ları	onlarin

توجه: دو حرف صدادار نمی‌توانند پشت سر هم بیایند، به همین دلیل، در زمان سوم شخص مفرد یک s میانجی بین پسوند و واژه قرار گرفته است. پسوند ملکی برای واژه‌هایی که حرف آخرشان بی‌صدا است:

اگر واژه‌ای که بعد از ضمیر ملکی آمده، مختوم به حرف بی‌صدا باشد، پسوند ملکی به صورت زیر می‌آید. بر اساس اصل تطابق آوایی، ابتدای پسوندها بر اساس حرف آخر واژه‌ها عوض می‌شوند، مثلا برای پسوند imiz- اگر آخرین حرف صدادار کلمه a,ı  باشد به  imız، اگر e,i باشد به imiz ،  اگر o,u باشد به  imuz و اگر ö,ü باشد به imüz تبدیل می‌شوند. در جدول زیر ضمایر ملکی و پسوند ملکی به همراه مثالی آورده شده است:

ترجمه	مثال	پسوند ملکی	ضمیر ملکی
دست من	Benim kolum	-im/-ım/-um/-üm	benim
دست تو	Senin kolun	-in/-ın/-un/-ün	senin
دست او	Onun kolu	-i/-ı/-u/-ü	onun
دست ما	Bizim kolumuz	-imiz/-ımız/-umuz/-ümüz	bizim
دست شما	Sizin kolunuz	-iniz/-ınız/-unuz/-ünüz	sizin
دست آنها	Onların kolları	-leri/-ları	onlarin

پسوندهای önce  و sonar به معنای قبل و بعد

حروف اضافه «قبل» و «بعد» در زبان ترکی مانند فارسی بعد از اسم می‌آیند، مثلا:

Bir gün önce (یک روز قبل)

İki ay sonar (دو ماه بعد)

نکته  : معادل‌های عبارت‌های حرف اضافه‌ای «قبل از» و «بعد از» در زبان ترکی -den önce و -den sonar هستند، مثلا:

O günden önce (قبل از آن روز)

Akşamdan sonar (بعد از شب)